| Portefeuillehouder(s): | Gerben de Boer, Cees Pieter van Burgsteden, Monique Plantinga, Remco van Maurik |
| Organisatie: | Opgave Watersystemen |
Het watersysteem zorgt voor een juiste kwalitatieve en kwantitatieve verdeling van water. Het areaal bestaat 15.000 ha boezem, en circa 1.100 geautomatiseerde kunstwerken, 5.750 stuwen en 5.150 inlaten in de deelsystemen die we dagelijks inzetten. De 5.900 kilometer hoofdwatergangen en bijna 118.000 km schouwwateren zorgen voor een fijnmazig watersysteem waarin we landbouw, natuur en de mienskip in Fryslân bedienen.
Goed waterbeheer van de boezem (watersysteem dat een aaneengesloten stelsel van meren en kanalen omvat) staat in directe relatie met de zogenaamde deelsystemen van ons watersysteem. De deelsystemen onderscheiden zich in zandgebieden, veengebieden en kleigebieden met allemaal hun specifieke eigenschappen, geschiedenis en opgaven voor het waterbeheer.
Om watertekort op te vangen en wateroverlast te voorkomen maken we gebruik van de werking van de Friese boezem. Via de boezem voeren we water vanuit de beken en polders af naar het Lauwersmeer, de Waddenzee en het IJsselmeer. Watertekorten vullen we aan vanuit het IJsselmeer en we verdelen dit in ons beheergebied door het handhaven van een goed oppervlaktewaterpeil in de 8.000 peilvakken.
Naast het reguleren van water, beschermen en verbeteren we ook het oppervlaktewater. Ongeveer de helft van het oppervlakte aan water in ons gebied is aangewezen als KRW-waterlichaam. Hiervoor gelden specifieke doelen voor de waterkwaliteit.
Samen met andere overheden, landbouw, natuur en de mienskip maken we plannen voor inrichten van bergingsgebieden voor water. We laten zien dat we als waterautoriteit sturend willen en kunnen zijn voor de ruimtelijke inrichting van Fryslân. Daarnaast doen we mee in het klimaatprogramma.
Het Fries Programma Landelijk Gebied is de (verplichte) provinciale onderbouwing van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Het Rijk heeft in januari 2024 een ontwerp-NPLG ter inzage gelegd. Wetterskip Fryslân heeft in samenwerking met alle Nederlandse waterschappen een inspraakreactie ingediend. Medio februari 2024 heeft het Rijk een Handreiking voor opstellen gebiedsprogramma’s gepubliceerd met daarin de vereisteren waaraan het ontwerp FPLG (op te leveren uiterlijk 30 september 2024) zal worden getoetst. Het aanpassen van ons watersysteem aan klimaatverandering vormt een belangrijke en integrale opgave binnen het FPLG. Daarin helpt de implementatie van de BOVi om stap voor stap toe te werken naar een klimaatbestendig watersysteem. Ook in praktische zin wordt deze implementatie vorm gegeven, ondersteund door ervaringen en bevindingen van de afgelopen hoogwaterperiode.
Binnen FPLG wordt ook gewerkt aan het ontwerpen van een Gebiedsgerichte Aanpak (GGA). Daarbij wordt uitgegaan van dezelfde structuur als die de BOVi omschrijft, namelijk deelgebied Zand, Klei, Veen, Waddeneilanden. Naast oog voor het landelijk gebied werken we ook verder aan kaders en richting voor Bebouwd Gebied. Ook hiervoor heeft de BOVi een aanzet gegeven op hoofdlijn, Maatregelen die we dus nader uit moeten gaan werken.
Het uitvoeringsplan 2024 van Veenweide is ambitieus. De kans bestaat dat er een vertraging gaat ontstaan in de voortgang van het programma voor 2024. Gesprekken over betekenis en gevolgen hiervan zijn gaande.
De deadline voor het halen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) komt snel dichterbij (2027). De voorbereiding van evaluatie van de doelen van het KRW staat in de steigers. De waterkwaliteit vraagt steeds meer aandacht. Door onder meer verbeterende meetmethoden wordt de chemische verontreiniging van het water door stoffen en medicijnresten, hormonen en bestrijdingsmiddelen steeds duidelijker. Het gevaar van deze stoffen heeft voor ons gevolgen op gebied van regelgeving, zuiveringstechnieken en monitoring. Samenwerking met andere sectoren, bedrijven en burgers is hierbij een must. Ook kan goed toezicht problemen met grondeigenaren voorkomen en voortijdig oplossen. Voor de voortgangsrapportage leidt dit nog niet tot financiële consequenties, maar in de Perspectiefnota is hier een onvermijdelijke ruimtevrager voor opgevoerd.
Begin maart werd een hoge concentratie PFAS vastgesteld in het oppervlaktewater van de Jelsumer Feart. De impact hiervan is onderhanden in nauwe samenwerking met GGD, Gemeente Leeuwarden, de vliegbasis Leeuwarden en de Rijksvastgoeddienst als beheerder van de vliegbasis.
In onderstaande tabel is de voortgang van de beleidsmaatregelen aangegeven. Daar waar de voortgang niet op schema ligt (rood of oranje) wordt deze hieronder toegelicht.
Deze term zullen we omdopen tot Bebouwd Gebied. Daarbij sluiten we zoveel als mogelijk aan bij de strategische en beleidsuitgangspunten van het Landelijk Gebied.
In 2024 beginnen we met het opstellen van een nieuw boezemplan. Daarin beoordelen we nut en noodzaak van één of meer extra zeegemalen.
We houden water op de hoge zandgronden zoveel mogelijk vast en stimuleren initiatieven daartoe. Dat betekent dat we zorgen dat op de hoge delen meer regenwater naar het grondwater kan zakken en dat in de lage delen, zoals de beekdalen, water vertraagd wordt afgevoerd. Hierbij houden we rekening met de gestelde eisen aan de waterkwaliteit.
We vergroten voor 2035 de bergingscapaciteit van de boezem. Daarvoor realiseren we bergingsgebieden en breiden het oppervlakte voor de Friese boezem uit. Hierbij werken we samen met provincie, natuurbeheer en andere partijen om te bepalen welke gebieden we daarvoor gaan inrichten. De hectares hangen nauw samen met de actualisatie van het boezemplan.
In 2023 is de toetsing aan normering regionale wateroverlast afgerond. Dit geeft inzicht in de (klimaat)robuustheid van de deelsystemen. Dit inzicht gebruiken we om wateroverlastbeleid te actualiseren. Bij deze actualisatie hanteren we de uitgangspunten uit de visie Fryslân Toekomstbestendig 2050+. De vaststelling van dit beleid wordt voorgelegd aan het algemeen bestuur.
We leggen voor een deel van het beheergebied peilbesluiten vast. De vrij afstromende gebieden zonder wateraanvoer maken daar geen deel meer van uit. Het gaat om verschillende typen peilbesluiten:
In 2024 werken we de achterstand die bij de revisiepeilbesluiten is opgelopen grotendeels weg. Een extern bureau zal drie revisiepeilbesluiten opstellen voor de gebieden Noardlik Westergoa, Súdwesthoeke en de Greidhoeke.
Met baggeren zorgen we voor een goed functionerende en gezonde waterinfrastructuur. We voeren baggerwerken uit in de hoofdwateren/(boezem)vaarten (waaronder E- en F-vaarwegen). Daarbij toetsen we ook de kwaliteit van het baggerslib om te beoordelen of we slib moeten afvoeren naar depots voor verontreinigde bagger.
We werken doorlopend aan het programma actieve kunstwerken. Doel is om het bestaande areaal actieve kunstwerken in een goede staat te krijgen en te houden. Dit doen we volgens een vaste werkwijze. Daarbij houden we rekening met beschikbare budgetten en (personele) capaciteiten. We vervangen en reviseren assets in ons hele beheer gebied maar er is de komende jaren speciale aandacht voor de Greidhoeke.
De Greidhoeke ligt grofweg tussen de steden Leeuwarden, Franeker, Bolsward en Sneek. In het gebied staan 191 gemalen. Dit is 20% van het totale areaal. De gemalen komen voor een groot gedeelte uit de jaren ‘80 en ‘90. We hebben gekozen voor een programmatische aanpak waarbij 2030 alle (geautomatiseerde) assets in de Greidhoeke zijn onderzocht en waar nodig gereviseerd of vernieuwd.
In de projectfase passen we de methodiek van duurzaam grond- weg- en waterbouw toe. Zo maken we duurzaamheid tot een integraal onderdeel in het ontwerp. Daarnaast werken we binnen assetmanagement aan standaardisatie waarbij we duurzaamheid, kosten en levensduur tegen elkaar afwegen.
In ons beheergebied zijn circa 8.000 peilgebieden. Deze peilgebieden zijn vastgesteld en vastgelegd in de peilbesluitenkaart. Bij iedere asset geldt het peil uit het geldende peilbesluit. Aan de hand van de peilschalen en software voor het bedienen van assets wordt gecontroleerd of het juiste peil is ingesteld. Tijdens periodes van droogte wijken we waar nodig en waar mogelijk af van de peilbesluiten. De beheermaatregel (dreigend) watertekort geeft ons de ruimte om de peilen tijdelijk te verhogen. Tijdens periodes van wateroverlast anticiperen we juist door de peilen tijdig te verlagen om extra berging te creëren, en eventueel de berging in te zetten door de peilen te verhogen in de deelsystemen om (te) hoge boezemstanden te voorkomen.
Vanuit de Europese Kader Richtlijn Water (KRW) worden eisen gesteld aan de bescherming en verbetering van de waterkwaliteit. Overheden hebben de verplichting hun bevoegdheden in te zetten om hieraan te voldoen.
In 2021 is voor de periode 2022-2027 een nieuwe KRW-beslisnota vastgesteld. De KRW-beslisnota bevat voor 24 waterlichamen een totaal van 116 maatregelen die uitgevoerd moeten worden. In het uitvoeringsplan is de programmering van de uitvoering van de maatregelen uit de KRW-beslisnota opgenomen. Volgens bestuurlijk besluit voeren we, eventueel samen met de provincie, 82 van de 116 maatregelen uit. De maatregelen bestaan uit aanleg natuurvriendelijke zones, visvriendelijk maken van kunstwerken, ecologisch beheer en onderhoud, waterkwaliteitsbaggeren t/m verkennen van verdergaande zuivering afvalwater, aanpak landbouw via het Deltaplan agrarisch waterbeheer (DAW) en aanpak overstorten i.s.m. gemeenten. Ook worden de vergunningen geactualiseerd.
Ongeveer de helft van het water in ons beheergebied behoort niet tot de KRW-waterlichamen ('niet KRW-wateren'). Met de provincie hebben we afgesproken om ons bij de bescherming van deze wateren te richten op drie categorieën:
Elk van deze categorieën heeft een eigen aanpak. Daarmee gaan we de komende jaren samen met de provincie aan de slag.
In 2024 wordt de methodiek voor het beschermen en verbeteren van wateren in de bebouwde omgeving, gemeente voor gemeente, gezamenlijk verder toegepast. We koppelen het bepalen van doelen aan het opstellen van zogenoemde beheer- en onderhoudsplannen binnen het programma stedelijk water. Hierin leggen we ook de afspraken over waterkwantiteitsbeheer vast. Voor het beschermen en verbeteren van wateren in natuurgebied stellen we in 2024 een methodiek op met de provincie.
Wij monitoren jaarlijks de waterkwaliteit van zwemwateren. We stellen verbeterplannen (‘zwemwaterprofielen’) op voor zwemwateren die nog geen ‘goed’ of ‘uitstekend’ scoren. Samen met onze partners nemen we maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Het kan hierbij om praktische maatregelen gaan, maar ook om afspraken over communicatie, regelgeving, handhaving, taakverdeling en samenwerking. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de maatregelen ligt bij de betrokken partijen zoals gemeenten, exploitanten en de provincie Fryslân. In sommige gevallen is er meer onderzoek naar de oorzaken van verontreinigingen nodig. Hierover maken we afspraken met de betrokken partijen.
Aandacht voor biodiversiteit is onderdeel van en gekoppeld aan ons reguliere werk en draagt bij aan schoon en voldoende water in het watersysteem.
We willen dat Fryslân klimaatbestendig is, zoals in onze blauwe omgevingsvisie (BOvi) omschreven.
Bovendien streven we ernaar om met onze BOvi externe impact te hebben op het beleid en de plannen van derden. Op deze manier willen we onze maatschappelijke rol als waterautoriteit voor het watersysteem vervullen en samenwerken aan een klimaatbestendig Fryslân in 2050.
De Unie van Waterschappen heeft een nieuwe concept handreiking watertoets 2.0 opgesteld (2023). Deze handreiking geeft aan hoe art. 5.37 Besluit kwaliteit leefomgeving onder de Omgevingswet (weging waterbelang) opvolger van de watertoets - optimaal kan bijdragen aan de nieuwe positie van het waterbelang in de ruimtelijke planvorming.
Ons waterschap is van en voor de samenleving. We werken in gebieden nauw samen met gemeenten en provincie, als één overheid. Ieder vanuit eigen taken en bevoegdheden. We leggen hierover afspraken vast, ook over de inzet van procesgelden en menskracht door het waterschap.
We werken samen met de landbouw aan het vergroten van het waterbergend vermogen van de bodem.
Er is een maatschappelijk, financieel en juridisch aanvaardbare oplossing voor woningen met funderingsproblemen in het veenweidegebied. Via het bestuurlijk overleg funderingen wordt het bestuur geïnformeerd.
In zes gebiedsprocessen werken we samen met partners aan plannen of maatregelen om de veenweidedoelen te realiseren. Belangrijke doelen zijn onder andere het aanpassen van het watersysteem aan klimaatverandering en een duurzaam toekomstperspectief voor de landbouw.
Wetterskip Fryslân is sinds 2023 energieneutraal en wil in 2030 klimaatneutraal zijn en circulair in 2050.
In onderstaande tabel zijn de netto lasten voor de opgave Watersysteem opgenomen. Deze netto lasten zijn per beleidsproduct, zoals deze in de landelijke standaard indeling voor waterschappen is voorgeschreven.
| Exploitatie | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| bedragen x € 1.000 | |||||||
| Opgave | Oorspronkelijke begroting 2024 | Actuele begroting | Mutaties VR2 2024 | Nieuwe actuele begroting 2024 | |||
| Netto lasten | |||||||
| Aanleg en onderhoud vaarwegen en havens | -1.270 | -1.270 | -1.270 | ||||
| Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen | -25.933 | -26.533 | -26.533 | ||||
| Baggeren van waterlopen en saneren waterbodems | -5.803 | -6.231 | -6.231 | ||||
| Beheer hoeveelheid water | -29.301 | -29.301 | -29.301 | ||||
| Beheersinstrumenten watersystemen | -1.020 | -1.020 | -1.020 | ||||
| Eigen plannen | -10.474 | -10.709 | -10.709 | ||||
| Monitoring watersystemen | -6.873 | -6.873 | -6.873 | ||||
| Plannen van derden | -447 | -447 | -447 | ||||
| Toezicht | -2.013 | -2.013 | -2.013 | ||||
| Vergunningen en meldingen | -3.390 | -3.390 | -3.390 | ||||
| Handhaving | -991 | -991 | -991 | ||||
| Adviezen vergunningen | -211 | -211 | -211 | ||||
| Totaal netto lasten | -87.726 | -88.989 | -0 | -88.989 | |||
| Mutaties reserves | |||||||
| Dotaties | -0 | ||||||
| Onttrekkingen | 265 | 928 | 928 | ||||
| Totaal mutaties reserves | 265 | 928 | -0 | 928 | |||
| Totaal opgave | -87.461 | -88.061 | -0 | -88.061 | |||
Er zijn verschuivingen binnen het budget van de opgave, maar dat leidt per saldo niet tot een overschrijding. Er wordt dan ook geen begrotingswijziging voorgesteld..
Onderhoud watersysteem
-De personeelskosten zijn nog wat hoger dan geraamd in VR 1 door het kunnen invullen van vacatures.
-De afschrijvingskosten zijn ook hoger omdat per 1 januari het project vismigratie eerder is geactiveerd. Hiermee was bij het opstellen van begroting 2024 geen rekening gehouden.
Beheer hoeveelheid water
-De stookolietank van het Wouda gemaal wordt voortaan gevuld met HVO (biodiesel). Biodiesel kan zomers goedkoper worden ingekocht en daar wordt op ingespeeld.
-De verbruikskosten voor elektriciteit zijn hoger door de grote hoeveelheid neerslag in de eerste helft van het jaar( ten opzichte van 2023 is het verbruik t/m juli ruim 1,5 miljoen Kwh. hoger). De gunstige tarieven en lagere energiebelasting dempen deze kostenstijging enigszins. De kosten voor netbeheer zijn wel hoger dan de uitgangspunten in de begroting. Een andere flinke kostenverhogende component is de bijdrage voor het lidmaatschap van de energiecoöperatie OVEF (ruim € 600.000,-) die voor 2024 moet worden betaald.
Eigen plannen
Het budget veenweide is opgebouwd uit 3 onderdelen namelijk Veenweideprogramma, Hoogwatercircuits en Funderingsproblematiek. Het totale budget bedraagt ruim € 2,7 miljoen.
De realisatie tot nu toe bedraagt ruim € 300.000,-.
- Ondanks de vele personele wisselingen wordt een groot deel van het werkprogramma gerealiseerd. De verwachting is dat hier een bedrag van ca € 100.000,- overblijft in 2024.
- De beschikbare gelden voor hoogwatercircuits worden als het weer stabiel blijft in het najaar volledig uitgegeven.
- In het najaar van 2024 ontvangen we conform de bestuurlijke afspraak de rekening over 2023 en 2024. Deze passen binnen de geraamde bedragen hiervoor.
Opgave watersysteem algemeen
-De te activeren uren blijven (net als in 2023) achter ten opzichte van wat begroot is. Er is meer gewerkt aan exploitatieprojecten en daarnaast wordt gewerkt aan projecten die liggen onder de activeringsgrens van € 250.000,-. Ook is het tarief van doorbelasten lager dan in 2023. De cashflow van de investeringen loopt achter bij de raming, in 2024 zijn ook nog nauwelijks nieuwe kredieten aangevraagd.
-Er zijn kosten ( bijna € 400.000,-) gemaakt voor de onderzoeken van de PFOS-calamiteit Jelsumer Feart, maar in de prognose is ervan uitgegaan dat alle gemaakte kosten worden vergoed door het Rijk (Defensie).
In onderstaande tabel is de eindewerk-inschatting per project weergegeven. De eindewerk-inschatting is de prognose van de totale investeringskosten van een lopend project. De kosten van een project kunnen na verloop van tijd gaan afwijken van het vrijgegeven krediet, inclusief hetgeen is verwerkt aan afromingen en aanvullend krediet.
Lopende projecten
bedragen x € 1.000
| Toegekend krediet t/m rapportageperiode | Eindewerkinschatting (EWI) | Verschil | ||||
| Bruto (A) | Netto (B) | Bruto (C) | Netto (D) | Bruto (A-C) | Netto (B-D) | |
| Kunstwerken actieve waterbeheersing | 21.380 | 20.760 | 20.412 | 19.538 | 968 | 1.222 |
| Inrichting Watersystemen | 6.177 | 5.677 | 5.636 | 5.217 | 541 | 460 |
| KRW-inrichtingsmaatregelen | 10.994 | 7.415 | 8.652 | 6.186 | 3.579 | 1.229 |
| Programma /veenweide | 500 | 288 | 500 | 288 | 0 | 0 |
Projecten met een onder- of overschrijding
De projecten met een afwijking op het krediet van meer dan € 100.000 of meer dan 5% worden aangegeven. Bij het vaststellen van de voortgangsrapportage wordt het krediet aangepast.
bedragen x € 1.000
| Krediet | Eindewerkinschatting |
Verschil |
Toelichting |
||||
| Bruto | Netto (A) | Bruto | Netto (B) | € (A-B) | in % | ||
| Vispassage Fryslan 1 | 1.774 | 850 | 1.246 | 450 | 400 | 47% | A |
Toelichting op onder- of overschrijding
A. Vispassage Fryslan (onderschrijding €400.000)
Binnen dit project is de aanbesteding gunstig uitgevallen en hoeft er geen beroep gedaan te worden op de risicoreservering.
Verstrekkingen
bedragen x € 1.000
| Oorspronkelijke begroting | Prognose 2 2024 | Verschil | ||||
| Bruto (A) | Netto (B) | Bruto (C) | Netto (D) | Bruto (A-C) | Netto (B-D) | |
| Kunstwerken en actieve waterbeheersing | 12.250 | 12.250 | 12.460 | 10.660 | -/-210 | 1.590 |
| Inrichting Watersystemen | 1.750 | 1.750 | 370 | 370 | 1.380 | 1.380 |
| KRW Inrichtingsmaatregelen | 2.200 | 2.200 | 730 | 730 | 1.470 | 1.470 |
| Uitvoeringsprogramma Veenweide | 400 | 400 | 0 | 0 | 400 | 400 |
| Infrastructuur geautomatiseerde assets WS | 400 | 400 | 400 | 400 | 0 | 0 |
| Totaal | 17.000 | 17.000 | 13.960 | 12.160 | 3.040 | 4.840 |
Toelichting op verstrekkingen
De krediet verstrekking blijft in deze prognose € 4.840.000 achter bij hetgeen beschikbaar is voor 2024. Voor Kunstwerken en actieve waterbeheersing is vertraging ontstaan door grondverwerving- en juridische trajecten Voor de portfolio's Inrichting Watersystemen en KRW wordt gewacht op de evaluatie van de KRW maatregelen eind 2024. Ten aanzien van Veenweide zijn er landelijke ontwikkelen die spelen zoals rond het NPLG, waardoor er waarschijnlijk in 2024 geen aanvragen meer gedaan zullen gaan worden.