Programma Waterketen

In de gebouwde omgeving en in buitengebieden, zamelen gemeentes het gebruikte water zorgvuldig in. Wij nemen het afvalwater over in ons persleidingstelsel en transporteren het naar de rioolwaterzuiveringen (RWZI’s). We zien erop toe dat afvalwaterverwerking bij grootschalige renovaties en in geval van storingen voldoende is gewaarborgd.
De trend is dat er steeds minder regenwater via de gemengde riolering wordt afgevoerd naar de RWZI’s. Gemeentes spannen zich in om vuilwater en regenwater verdergaand te scheiden, ook al doen zich vaak alleen afkoppelingsmogelijkheden voor bij nieuwbouw- of herontwikkeling van woongebieden. 
Vanuit de nieuwe Richtlijn Stedelijk afvalwater zullen rioleringsplannen opgesteld moeten worden. Dit biedt mogelijkheden om afkoppeling een nieuwe impuls te geven. Het verminderen van de hoeveelheid schoon regenwater in het afvalwater vergroot ook de mogelijkheden om op termijn het afvalwater circulair te zuiveren. 
We hebben leidingen van kunststof (PVC en HDPE) en leidingen van asbestcement. De oudste leidingen (het merendeel) zijn nu circa 50 jaar oud. Voor de kwetsbare asbestcementleidingen (AC) is sinds een aantal jaren een techniek beschikbaar om deze van binnenuit de inspecteren. Voor kunststof leidingen is een geavanceerde inwendige inspectiemethode nog niet mogelijk. Ook deze persleidingen worden vervangen op basis van de levensduur, belasting en staat van de leiding. Ook rioolgemalen (RG's) bestaan uit allerlei componenten die aan slijtage onderhevig zijn. Rioolgemalen reinigen en inspecteren we jaarlijks. 
We inspecteren in 2026 het laatste AC-persleidingtraject, van Beetsterzwaag naar rwzi-Gorredijk. Daarna is de conditie en restlevensduur van de AC-leidingen in beeld.
In 2026 vervangen we conform het meerjarig vervangingsplan de persleidingen RG Westereen – rwzi-Damwoude, RG Buitenpost – rwzi-Kootstertille, RG de Blesse - rwzi Wolvega, RG Oostmahorn - Anjum, RG Oude Bildtzijl - Vrouwenparochie, Rg Vrouwenparochie – St Annaparochie, RG Noordwolde - Steggerda, RG Reduzum - Jirnsum en vervanging van de ontvangstput Scharsterbrug. Met spoed wordt de AC-persleiding van RG Kootstertille naar RWZI Kootstertille vervangen. Voor de persleiding van Sint Annaparochie naar rwzi-Franeker vindt voorbereiding plaats van 2025 t/m 2028, waarbij in 2026 het tracébesluit zal worden vastgesteld. 
De rioolgemalen reinigen en controleren we jaarlijks en bij signalen hieruit worden er extra acties opgestart om de goede werking te waarborgen. In 2026 vervangen we de elektrische installaties van de rioolgemalen. Het telemetriesysteem van de rioolgemalen is in 2025 geheel vervangen en wordt in 2026 getest, geoptimaliseerd en in bedrijf genomen.
De wet waarmee het belastingstelsel van de waterschappen is aangepast, wijzigt onder meer het belastbaar feit van de zuiveringsheffing. Met ingang van 2026 worden privaatrechtelijke afspraken gemaakt voor separate afvalwaterstromen. Zie voor meer informatie, het hoofdstuk Overzicht dekkingsmiddelen. 

We willen ervoor zorgen dat het huishoudelijk en industrieel afvalwater in ons gebied duurzaam en efficiënt wordt gezuiverd, zodat we bijdragen aan de volksgezondheid, een schoon oppervlaktewater en een gezonde leefomgeving. Dit bereiken we door onze 27 rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi's) goed te beheren, in stand te houden en continu te verbeteren. We investeren in renovaties, procesoptimalisaties zoals het terugwinnen van grondstoffen en in nieuwe technieken die bijvoorbeeld ook microverontreinigingen en medicijnresten kunnen verwijderen. Natuurlijke waterzuiveringstechnieken hebben een kleinere ecologische voetafdruk dan gebruikelijke zuiveringstechnieken, maar verbruiken ook minder energie. In de vastgestelde energievisie wordt hier al meer concreet richting aan gegeven door bijvoorbeeld mogelijkheden te onderzoeken naar windmolens bij de zuiveringen of nog meer slib te vergisten dan de 30% die we nu doen op 4 van onze 27 zuiveringslocaties.

Toekomstvisie waterzuiveren
In het Coalitieakkoord 2023 - 2027 is vastgesteld dat er een toekomstvisie voor de waterketen moet komen. In 2026 wordt deze visie ter vaststelling aan het Bestuur voorgelegd. De visie gaat onder andere over: bronaanpak, effluenthergebruik, grondstofterugwinning, schaalgrootte, waterkwaliteit en klimaatneutraliteit. In de visie gaan we in op de keuzes en afspraken, die nodig zijn voor toekomstige investeringsbeslissingen en beheerkeuzes door partijen in de waterketen, met als randvoorwaarden de haalbaarheid en betaalbaarheid in maatschappelijk perspectief.
De aanpassingen en verbeteringen aan de waterketen die wij de komende decennia met elkaar willen realiseren, vinden plaats in een context van een gelimiteerde personele capaciteit bij de overheidspartijen, ontwerp- en ingenieursbureaus en het uitvoerend bedrijfsleven. Ook de betaalbaarheid van de benodigde investeringen en de boven- en ondergrondse ruimte die daar voor nodig is, kan zorgen voor beperkingen in de ambitie en uitvoeringskracht. 

In 2026 starten we met de uitwerking van de waterketenvisie en prioritering van maatregelen naar een uitvoeringsplan. We stellen een maatregelenpakket op voor het terugdringen van stikstof- en fosfaatemissies uit rwzi's naar KRW-waterlichamen om te voldoen aan de KRW-waterkwaliteitseisen.

Emissie lachgas en methaan
Lachgas levert een relatief grote bijdrage aan de CO2 voetafdruk van de rwzi's. Op landelijk niveau is met de meetgegevens van 142 zuiveringen  geconstateerd dat meer dan  de helft van deze 142 zuiveringen een lage risicoschatting heeft voor de vorming van lachgas, circa 15% kent een hoge risicoschatting. Bij ons waterschap valt er geen rwzi in de hoge risicocategorie.
De methaanemissie van rwzi's is een relatief kleinere bron van broeikasgassen. De Unie van Waterschappen is gestart met een community of practice werkgroep om methaanemissie beter in beeld te brengen.  
Op 10 van onze rwzi's wordt de lachgasemissie in 2026 gemeten. De meetresultaten nemen we mee in de klimaatmonitor en worden gedeeld met het landelijke versnellingsprogramma monitoring van lachgas van de Unie van Waterschappen. In 2026 onderzoeken we de methaanemissie bij het influentwerk van rwzi Sneek en rwzi Heerenveen.

Datagedreven Assetmanagement
Samenwerking op het vlak van digitale transformatie is essentieel. De meerwaarde van data neemt immers toe als de omvang van de te gebruiken data groter is (big data). Daarnaast vraagt de digitale transformatie in de waterketen heel specialistische kennis. Door gebruik te maken van actuele en betrouwbare data uit sensoren en bediensystemen en deze met slimme algoritmes te presenteren op dashboards, kunnen storingen eerder worden gesignaleerd en onderhoud beter worden gepland en efficiënt uitgevoerd. Dit verhoogt de veiligheid en beschikbaarheid van infrastructuur en voorkomt onverwachte hinder.  
Daarnaast blijven we de komende jaren doorgaan met langlopende, grootschalige projecten zoals het vernieuwen van de rwzi in Franeker en sluiting van die in Sint Annaparochie (besluitvorming voorzien in 2027) en het ondersteunen van innovaties zoals de decentrale sanitatie in Sneek (SWITCH20).

Strenger wordende wet- en regelgeving (Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen) en toegenomen digitale dreiging zorgen ervoor dat aan cybersecurity een hoger strategisch belang wordt toegewezen. Wetterskip investeert in digitale technologie om veiligheidsrisico's te beheersen en installaties slimmer te besturen.

Onderzoek naar de toepassing van nazuivering op rwzi's (4e trap)
De ecologische en chemische waterkwaliteit in Nederland staat onder druk. Het grond- en oppervlaktewater bevat te veel meststoffen, bestrijdingsmiddelen, PFAS, medicijnresten,  microplastics en andere schadelijke stoffen. Op basis van enkele STOWA-studies wordt duidelijk dat de toetsing van het effluent van rwzi’s aan de KRW-doelen tot een extra opgave kan leiden, die (veel) verder gaat dan de basis die door de herziene richtlijn stedelijk afvalwater wordt gevormd. Waterschappen gaan op basis van de onderzoeksresultaten de resterende emissies toetsen aan doelen van de Kaderrichtlijn Water met de ambitie om deze doelen te behalen. 

De waterschappen spannen zich in om meer grip te krijgen op (indirecte) lozingen. Daarnaast komen er landelijk voor meer stoffen en stofgroepen ketenaanpakken. Deze aanpak bestaat uit combinaties van publiciteit, gedragsverandering en concrete beperkingen in het toelatingsbeleid voor stofgroepen.

In 2026 doen we onderzoek naar het functioneren van een innovatief drumfilter op onze rwzi in Oosterwolde.
Op onze rwzi op Schiermonnikoog starten we een onderzoek naar verwijderen van microverontreinigingen uit effluent. Op de demosite in Leeuwarden onderzoeken we een nieuwe technologie voor het verwijderen van microverontreinigingen ter voorbereiding op het ontwerp van rwzi Franeker. De bedoeling is om de huidige zandfilters op rwzi Franeker op termijn om te bouwen naar een biologisch actief koolfilter (bio-GAK).

We doen ervaring op met de bedrijfsvoering van de nieuwe slibontwateringsinstallatie. De besturing wordt zo goed mogelijk ingeregeld om de ontwateringsresultaten nog te verbeteren. Ook de inzet van zo efficiënt mogelijk technologie en een optimale logistiek, helpen. De terugwinning van grondstoffen en nutriënten leveren namelijk ook opbrengsten op. De eerste resultaten van het project PHA2USE tonen aan dat we een plasticvervanger uit zuiveringsslib kunnen maken. Dit project zijn we in samenwerking gestart met 5 waterschappen, STOWA, HVC en Pacques Biomaterials en verkeert in de onderzoeksfase voor verdere opschaling. Verder zitten we momenteel in een onderzoeksfase, gezamenlijk met andere waterschappen, om aandeelhouder te worden bij AquaMinerals, in navolging van 8 waterschappen die al zijn aangesloten. De doelstelling van AquaMinerals is circulariteit: 100% circulaire ketens door hergebruik van stoffen die vrijkomen bij het zuiveren van water.

Het afwegings- en duurzaamheidskader voor de keuze van het slibafzetkanaal omvat een economische, ecologische en sociale dimensie. Na de aanbesteding in 2025 starten de voorbereidingen voor de logistieke en administratieve processen bij de marktpartij.

In 2027 loopt het contract met onze huidige slibeindverwerker af. De aanbesteding vindt plaats in 2025. In 2026 bereiden we de afzetroute en het contractbeheer voor de slibeindverwerking voor.