Programma Watersysteem

Gebiedsgericht werken begint met een op het gebied gerichte organisatie, een gebiedsgerichte programmering en een integrale opdrachtverlening. Daarbij willen we dat onze aanpak voor het watersysteem aansluit bij de specifieke kenmerken en behoeften van elk gebied. Daarom zetten we vol in op gebiedsgericht maatwerk, waarbij we samenwerken met lokale partners zoals agrariërs, bewoners en natuurorganisaties. Onze beheerders zijn zichtbaar en actief in het gebied. Met korte lijnen naar belanghebbenden zorgen we voor snelle afstemming. Ze vervullen hiermee voor ons een ambassadeursrol . De kennis en ervaring van "buiten" benutten we om onze nieuwe plannen en projecten te versterken met praktische en frisse inzichten. Door intensieve samenwerking met de provincie, gemeenten, landbouw en natuurorganisaties stemmen we het peilbeheer en de inrichting van het watersysteem af op lokale behoeften en toekomstige ontwikkelingen. 

Het maatwerk dat we toepassen hebben we ingedeeld naar deelgebieden veen, klei en zand, bebouwd gebied en Waddeneilanden. Voor ieder deelgebied brengen we de specifieke wateropgaven in kaart, zodat we samen kunnen werken aan gedragen en effectieve oplossingen. We organiseren participatiebijeenkomsten en pilots om nieuwe ideeën en initiatieven te testen en te ondersteunen. 

Deelgebied veen
Onder de paraplu van het veenweideprogramma werken we samen met de provincie, gemeenten en landbouworganisaties aan pilots en gebiedsprocessen in de onder het programma vallende gebieden. Met het verhogen van het waterpeil zoeken we een juiste balans tussen waterbeheer, landbouw en natuur. Samen kijken we ook naar innovatieve maatregelen zoals natte teelten en vernatten van deze veengebieden om het veen beter vast te houden. Aanpassingen in het watersysteem in deze benoemde gebieden kunnen alleen gerealiseerd worden als er vrijwillig meegewerkt wordt. Dit lukt alleen als er voldoende middelen zijn om nadelige effecten te mitigeren. 

Het tweede ijkmoment van het Veenweideprogramma is in 2027 voorzien. Hierin zal de keuze gemaakt moeten worden of de veengebieden met een veenpakket dunner dan 80 centimeter (inclusief moerige gronden) en de veengebieden met een dik kleidek (dikker dan 40 centimeter) ook een bijdrage moeten leveren aan de doelstellingen van het veenweideprogramma. 

Op basis van de evaluatie van het huidige waterbeheerprogramma lopen we in het veen met een aantal activiteiten achter. In de gebiedsprocessen zetten we van nu in op het realiseren van verhogen van peilen en extra waterberging. Hiervoor moeten we ons richten op draagvlak in deze gebieden. Voor het inrichten van overgangszones rond kwetsbare functies gaan we de provincie vragen om inventarisaties hiervoor grootschaliger op te pakken. Voor het aanpassen van de waterhuishouding zetten we in op het gebiedsproces om gezamenlijke ambities en doelen te verkennen. In Aldeboarn De Deelen zuid gaan we starten met de eerste maatregelen om peilopzet mogelijk te maken.

Deelgebied klei
In het Regionaal Waterprogramma van de provincie is afgesproken om samen een integrale visie voor noordelijk zeekleigebied op te stellen. In grote lijnen is de visie voor het watersysteem in het zeekleigebied in de BoVi opgenomen. De visie moet nog verder worden uitgewerkt in ruimtelijke beleid (POVI) en beleid en maatregelen die in het nieuwe WBP zullen worden opgenomen. Aansluitend volgt programmering van deze maatregelen.

We brengen in beeld hoe het staat met de verzilting in de ondergrond en verzilting van het watersysteem en de ondergrond zoveel mogelijk tegengaan om de hoogwaardige akkerbouw in stand te houden.  

We doen mee met het onderzoekstraject FRESHEM en brengen daarmee de verziltingstoestand van de ondergrond in kaart. We stimuleren de landbouw om de zoetwaterlenzen in de percelen te vergroten, door bijvoorbeeld aangepaste drainage. Daarmee gaan we verzilting tegen en neemt de hoeveelheid water, die we nodig hebben voor doorspoeling, niet toe. We nemen deel aan het samenwerkingsverband Salta, waar kennis over verzilting gedeeld wordt. 

In het gebied Dongerdielen, wordt onder leiding van de provincie, gewerkt aan een integraal gebiedsproces. In dit gebiedsproces worden de effecten van bodemdaling door gaswinning en klimaatverandering gecompenseerd, waarbij ook de toename van de verzilting zoveel mogelijk wordt tegengegaan.

Deelgebied zand
In de zandgronden willen we water vasthouden om verdroging tegen te gaan en om piekafvoeren naar het lage midden te verkleinen. Dat doen we door te investeren in waterconserverings-maatregelen op terreinen van derden, door grondwateronttrekkingen meer in balans te brengen met de aanvulling van grondwater, en door beekherstel. Bij de voorbereiding van die maatregelen  werken we samen met de provincie, gemeenten, landbouw en natuurorganisaties om alle belangen in een integraal ontwerp te behartigen. Door (regen)water in (landbouw)bodems langer vast te houden verminderen we de emissies van nutriënten (met name stikstof en fosfor) en bestrijdingsmiddelen naar het oppervlaktewater en wordt de waterkwaliteit verbeterd en het halen van de doelen voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) vergroot. Een voorbeeld van een project in deze is het project Koningsdiep.

In het Regionaal Waterprogramma van de provincie is afgesproken dat voor de vrij afstromende gebieden waar geen peilbesluiten hoeven te worden vastgesteld, een GGOR (Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime) wordt opgesteld. We maken een kaart met logische "GGOR-gebieden". Vervolgens kan in kleine gebiedsprocessen een GGOR  worden gemaakt. Hieruit volgen maatregelen op het gebied van waterconservering en peilbeheer die in de programmering  voor de zandgronden kunnen worden opgenomen.

Voor meer grip op grondwateronttrekkingen ontwikkelen we beleid (Duurzaam Beheer Zoetwater) waarin de grondwatervoorraad beter wordt beschermd, natuur minder nadelige gevolgen ondervindt en water eerlijk verdeeld wordt tussen gebruikers. 

We ontwikkelen een programmering voor de zandgronden waarin is aangegeven welke maatregelen we waar in het gebied graag zien en welke investeringen daarvoor beschikbaar zijn.

Bij de waterconserveringsmaatregelen op terreinen van derden wordt zoveel als mogelijk de koppelkansen voor het verbeteren van de waterkwaliteit meegenomen. We handhaven de  "Subsidieregeling ter bevordering van zoetwatervoorraad zandgronden 2023 " en tegelijkertijd ontwikkelen we een kansenkaart voor waterconservering. 

Deelgebied bebouwd gebied
Er zijn conceptbeleidsregels opgesteld voor het bebouwde gebied. Deze worden nog afgestemd met gemeenten, omdat er verschillende beelden zijn over de impact. Om dit te verhelderen, wordt een pilot voorgesteld met enkele gemeenten (nog te besluiten). Doel is om gezamenlijk inzicht te krijgen in de gevolgen van de regels. Daarnaast willen we concept-onderhoudsplannen opstellen met duidelijke afspraken over taken en verantwoordelijkheden tussen gemeenten en het waterschap.

Deelgebied Waddeneilanden
Voor de Waddeneilanden is het belangrijk om te zorgen voor een goed evenwicht tussen gebruik en aanvulling van het grondwater, zodat de zoetwaterbel onder de duinen behouden blijft. We zorgen dat het zoetwater in de duinen zo natuurlijk mogelijk in de duinen blijft en er zo min mogelijk zoetwater wordt afgevoerd van de eilanden naar de Waddenzee. In de polders gaan we verzilting tegen door hogere peilen. 

In het Regionaal Waterprogramma van de provincie is afgesproken dat voor de vrij afstromende gebieden, waar ook een groot deel van de watersystemen van de Waddeneilanden onder vallen, een GGOR (Gewenst Grond- en Oppervlaktewater Regime) wordt opgesteld. We willen in het proces van het opstellen van de Integrale Waterplannen de GGOR onderdeel maken. Voor Schiermonnikoog is het IWP al afgerond, het opstellen van een GGOR voor Schiermonnikoog zou een mooie pilot kunnen zijn voor andere GGOR processen.

We werken samen met provincie en gemeenten aan een gezamenlijke aanvraag binnen het deltaprogramma zoetwater voor subsidie uit het Deltafonds. Deze kan worden ingezet voor maatregelen om water vast te houden en zuinig watergebruik te stimuleren, maar ook voor adaptatiemaatregelen bij wateroverlast. 

In de verschillende gebiedsprocessen en projecten op de Waddeneilanden brengen we onze expertise in. Voorbeelden daarvan zijn de gebiedsprocessen Ameland en Terschelling, pilot hergebruik effluent RWZI Schiermonnikoog, PPS Terschelling, Klimaatdialoog Terschelling en de Integrale waterplannen (IWP) die de provincie voor elk Waddeneiland opstelt.  Ook werken we samen met agrarische collectieven op de eilanden zodat zij weidevogelpompjes op agrarische gronden kunnen plaatsen. 

Samen met: Provinsje Fryslân, gemeente Schiermonnikoog, gemeente Ameland, gemeente Terschelling en gemeente Vlieland, Staatsbosbeheer, Fryske Gea, Natuurmonumenten, Vitens, RijksWaterStaat. Agrariers op Ameland, Terschelling, Schiermonnikoog.

Een klimaatbestendig watersysteem is bestand tegen piekneerslag én langdurige droogte.

Vanuit het Fries bestuursakkoord water en klimaat (FBWK) werken we samen met Gemeenten, Provincie en VItens op het gebied van klimaatadaptatie en regionale uitwerking van het Deltaplan ruimtelijke adaptatie. het huidige FBWK loopt in 2025 af. Inmiddels wordt gewerkt aan een nieuw FBWK voor de periode 2026 - 2030, waaraan ook een uitvoeringsagenda wordt gekoppeld. Onderdeel van deze samenwerking is o.a. het actualiseren / uitvoeren van klimaatstresstesten (opgenomen in www.frieseklimaatatlas.nl) in 2025/2026.

In de nieuw op te stellen Leidraad weging waterbelang  wordt een ontwerpkader waterrobuust bouwen opgenomen. Klimaatbestendigheid is hierin een belangrijk onderwerp.

We maken een boezemplan. Hierin beoordelen we de gevolgen van klimaatontwikkeling op de boezem. Hierdoor kunnen we de oplossingsrichtingen schetsen naar een klimaatbestendig boezemsysteem. Hieruit volgt ook een afweging over een extra boezem/zeegemaal, zodat we bij hoge waterstanden voldoende kunnen afvoeren. Volgend op de oplossingsrichtingen programmeren we in het boezemplan de maatregelen voor de komende jaren voor het boezemstelsel.

Een robuust watersysteem betekent dat we flexibel kunnen inspelen op veranderingen en betrouwbaar waterbeheer blijven leveren aan inwoners, landbouw en natuur. 

Om dit te bereiken aan wij de beschikbare kennis en data beter benutten. We beschikken al over een schat aan informatie: van waterstandsmetingen, sensordata en onderhoudsgegevens tot externe bronnen over weer, bodem en gebruik. Door het beter koppelen en benutten van deze data kunnen we integrale beslissingen nemen, die zorgen voor een effectieve inzet van onze middelen en meerwaarde bieden op systeemniveau. 

Het effectief ontsluiten van deze data voor alle stakeholders helpt ons daarbij door data en analyses te vertalen naar concrete beslissingen over onderhoud, vervanging en ontwikkeling van onze infrastructuur. Niet als doel op zich, maar als middel om het watersysteem robuust te maken. 

We komen met een monitoringsplan waarin we beschrijven hoe we data verzamelen over waterkwaliteit, -kwantiteit en ecologie en hoe we die benutten voor beleid en beheer. Met behulp van slimme sensoren en data-analyses willen we sneller kunnen inspelen op veranderingen in het watersysteem, bijvoorbeeld bij droogte of extreme neerslag. Daarnaast werken we samen met kennisinstellingen en andere overheden om innovatieve oplossingen te vinden, zoals circulair watergebruik en slimme peilbeheer-systemen. Door meer inzicht en innovatieve toepassingen te combineren, zorgen we ervoor dat we effectief en efficiënt kunnen blijven werken aan een robuust watersysteem.

We werken aan een watersysteem dat schoon en gezond is voor mens, dier en natuur, en waarmee we voldoen aan de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Om dit te realiseren zetten we verschillende instrumenten in.  

We werken aan een natuurvriendelijke inrichting en beheer van watersystemen. Daarvoor ronden we de huidige maatregelen in de planperiode 2022-2027 af. Tegelijk bereiden we ons voor op het nieuwe KRW-plan voor 2028-2033. Daarin worden nieuwe maatregelen opgenomen, ook om te compenseren voor de effecten van klimaatverandering, de opkomst van exoten en de toenemende druk op de ruimte. We investeren in natuurvriendelijke oevers, vismigratievoorzieningen en ecologische zones. Beheer en onderhoud aan watersystemen voeren we zo natuurvriendelijk mogelijk uit: zorgvuldig omgaan met het verwijderen van vegetatie en waterkwaliteitsbaggeren daar waar dat nodig is. Samen met de provincie werken we aan een natuurvriendelijke inrichting van watersystemen in de natuurgebieden. 

We pakken verontreiniging bij de bron aan. Dat doen we door een zorgvuldige vergunningverlening en goed toezicht en handhaving. Recente ervaringen laten zien dat voldoende aandacht hiervoor belangrijk is. 

Een bronaanpak geven we ook vorm in samenwerking met partners, bijvoorbeeld in de landbouw en industrie. Een voorbeeld daarvan is de samenwerking met agrarische partijen en de provincie in het Deltaprogramma Agrarisch Waterbeheer (DAW) om door het nemen van bovenwettelijke (stimulerende) maatregelen de emissies van nutriënten (stikstof en fosfor) en bestrijdingsmiddelen naar het oppervlaktewater te minimaliseren. We zoeken de samenwerking met de rijksoverheid, provincies en gemeenten, daar waar de instrumenten van het waterschap niet toereikend zijn om verontreiniging van het watersysteem te voorkomen

Ook met gemeenten werken we samen om de kwaliteit in stedelijk gebied te verbeteren: de aanpak van riooloverstorten en indirecte lozingen. Ook leiden we samen met gemeenten waterkwaliteitsdoelen voor het water in bebouwd gebied af. 

We zetten voorlichting in om partijen en burgers te betrekken bij schoon en gezond water. Ook kennen we subsidieregelingen om schoon, gezond en voldoende water te stimuleren. Een voorbeeld daarvan is de subsidieregeling waterconservering op de hogere zandgronden, welke bij kan dragen aan verbetering van de hydrologische situatie op de zandgronden en in de beekdalen en vermindering van emissies van nutriënten en bestrijdingsmiddelen naar het water.

Door het uitvoeren van het Utfieringsplan Bioferskaat willen we de ecologische kwaliteit versterken, met maatregelen die de leefgebieden voor planten en dieren verbeteren en verbinden. Denk aan het herstellen van natuurlijke oevers, het verwijderen van kunstmatige barrières voor vissen en het stimuleren van natuurlijke hydrologische processen. Daarnaast pakken we invasieve exoten aan zoals grote waternavel en uitheemse rivierkreeften aan, omdat die de inheemse biodiversiteit bedreigen. Door samen te werken met natuurorganisaties en kennispartners zorgen we voor een integrale aanpak waarin biodiversiteit wordt meegenomen bij al onze werkzaamheden. Zo dragen we bij aan een gezond en veerkrachtig ecosysteem. 

We werken samen met partners en medeoverheden om de kosten voor het watersysteem beheersbaar te houden, waarbij we zorgen dat de standpunten van het Wetterskip zo goed mogelijk worden mee- en overgenomen in beleidsvorming, ruimtelijke ordening en uitvoering. Daarbij zetten we actief in op externe financiering. 
Het algemeen bestuur staat de komende jaren voor koersbepalende besluiten, die richting geven aan het waterbeheer en de betaalbaarheid van het watersysteem. Het gaat om het ontwerp van het Waterbeheersplan 2028-2033, de inspraak bij de Provinciale en Gemeentelijke Omgevingsvisies en de vaststelling van de KRW-doelen 2028-2033.