Opgave Waterketen

We willen onze zuiveringstaak nu én in de toekomst goed kunnen blijven uitvoeren. We willen blijven voldoen aan onze afspraken met gemeenten over de afname van de afgesproken hoeveelheid afvalwater uit het gemeentelijk rioolstelsel. Voor dit alles is een goed functionerende infrastructuur nodig. 
Hiervoor voeren we jaarlijks doelmatig beheer en onderhoud uit. Ook blijven we investeren in onze assets.
We verbeteren het beheer en het onderhoud van onze assets. Hiervoor is het nodig om de kwaliteit van onze technische dossiers en onderhoudsdata te verhogen. Gelijktijdig zullen we moeten bezuinigen op de waterketenbudgetten. De risicoprofielen binnen het assetmanagement helpen hierbij om de juiste afweging te maken en te voorkomen dat de kans op falen van onderdelen in de waterketen toeneemt. Voordat dit helemaal op orde is, blijft er kans op het overschrijden van beheer- en onderhoudskosten.
Veel van de transportstelsels zijn in de jaren ’80 aangelegd en naderen het einde van de levensduur. Dit vraagt op de korte tot middellange termijn een vervangingsoperatie. De afgelopen jaren zijn op aan de hand van verschillende criteria (zoals ligging, materiaal, leeftijd en breuken) de meest risicovolle persleidingen in kaart gebracht. Ook is een meerjarig investeringsprogramma opgesteld om deze risico’s terug te brengen naar een aanvaardbaar niveau.

We investeren tijdig in de modernisering van onze assets. Zo zorgen we ervoor dat we ze effectief kunnen blijven inzetten. Door onze rwzi's daar waar mogelijk samen te voegen en te moderniseren, kunnen we het beheer en onderhoud van de installaties beter en efficiënter uitvoeren. Wanneer kansen zich voordoen onderzoeken we hoe we met verbeteringen kunnen bijdragen aan meer doelmatigheid of duurzaamheid.

Het zuiveringsproces is in hoge mate geautomatiseerd. Daarom is cybersecurity een belangrijk thema voor ons. Hierover zijn in 2018 landelijke afspraken gemaakt binnen het bestuursakkoord water (BAW). In de daaropvolgende jaren hebben we diverse maatregelen genomen om het aantal kwetsbare onderdelen in het proces te verminderen.

De totale hoeveelheid te zuiveren vervuilingseenheden over alle zuiveringen is de afgelopen jaren gegroeid. De meeste groei vinden we op de rwzi’s met aangesloten bedrijven zoals Heerenveen, Kootstertille, Leeuwarden en Sloten. Dit ligt in lijn met de demografische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen in ons beheergebied. We blijven deze ontwikkelingen en trends goed volgen, zodat we onze assets tijdig kunnen aanpassen op een verhoogd (of verlaagd) aanbod.
Onze rioolgemalen voldoen in 2023 aan de gevraagde capaciteit om afvalwater af te voeren vanuit de rioleringsstelsels van de gemeenten. Jaarlijks overleggen we met gemeenten over welke ontwikkelingen zij zien. We proberen ongeveer vijf jaar vooruit te kijken, zodat we tijd hebben ons voor te bereiden op capaciteitsuitbreiding. Deze overleggen kunnen aanleiding zijn om de afnameverplichtingen met gemeenten te herijken en opnieuw vast te leggen.
Door goed beheer en onderhoud zorgen we ervoor dat het transportstelsel altijd beschikbaar is voor afname van het afvalwater (>98% beschikbaarheid). Daarmee beperken we de risico's van overstorten vanuit het gemeentelijk rioleringsstelsel. Bij calamiteiten overleggen we met betrokken gemeenten om het gemeentelijk riool als buffer te gebruiken.

Hemelwater komt voor een deel via het verharde oppervlak in het rioolstelsel terecht. Daardoor is er een verschil in het aanbod van afvalwater tussen droge en natte jaren. We willen bereiken dat het regenwater uiteindelijk uit de (afvalwater)keten verdwijnt, zodat onze assets hier niet meer mee worden belast. Dus blijven we het afkoppelen van hemelwater van het vuilwaterriool stimuleren. Daarover zijn we voortdurend met gemeenten in overleg. Afspraken leggen we waar nodig vast in waterakkoorden.

Er is geen verplichting meer om basisrioleringsplannen en gemeentelijke rioleringsplannen op te stellen. En daarmee ook geen natuurlijk moment voor overleg en afstemming met gemeenten over de afvalwaterketen en de afnameverplichting van het waterschap. Met het opstellen van waterakkoorden leggen we een nieuwe basis onder deze samenwerking. We maken afspraken over het stedelijk watersysteem, zowel over afvalwater, oppervlaktewater als over grondwater. Ook denken we aan het oprichten van waterteams per (cluster van) gemeente(n).

Grote (industriële) klanten zijn bedrijven die afvalwater op onze zuivering lozen en meer dan 5% van de belasting van de betreffende zuivering bepalen. Op dit moment zijn er acht bedrijven die aan dit criterium voldoen. De meeste van deze bedrijven zijn zuivelbedrijven. Deze bedrijven bepalen voor 8% onze inkomsten aan zuiveringsheffing. Met deze bedrijven bespreken we jaarlijks de afvalwatersituatie. Bij veranderingen zoals uitbreiding of plannen voor zelf (voor)zuiveren door deze klanten zoeken we samen naar mogelijkheden voor een effectieve, efficiënte en duurzame inzet van bestaande eigen infrastructuur.

Met het zuiveren van afvalwater richtten we ons de afgelopen decennia op het terugdringen van de emissies van stikstof en fosfaat (nutriënten) naar het oppervlaktewater. We voldoen aan de huidige norm en aan de doelen uit de beleids- en beheernota. De doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water 
vragen echter om een verdere vermindering van de emissies in ons beheergebied. Omdat de bijdrage van het gezuiverde rioolwater op deze emissies relatief gering is, zal verdere reductie van onze rwzi’s moeten komen. Daarom maken we een reductieplan waarin we aangeven welke rwzi's kunnen bijdragen aan de vermindering van stikstof en fosfaat conform de doelen van de KRW. Welke technische mogelijkheden zijn er en wat kost dat? De maatregelen realiseren we voor 2027.

Er is steeds meer aandacht voor microverontreinigingen in het afvalwater. Het gaat hierbij om microplastics, resten van medicijnen, drugs en andere opkomende chemische stoffen die voorkomen in het rioolwater. Wij willen voorkomen dat dit soort probleemstoffen in het oppervlaktewater terecht komen. Daarom willen we als het kan maatregelen nemen aan de bron van de verontreiniging. Dit vraagt om een goede samenwerking met gemeenten en andere partners. Ook monitoren we de effecten van medicijnresten op het waterleven. Zo dragen we bij aan de kennisontwikkeling op dit gebied.

Sinds het uitbreken van het coronavirus begin 2020 doen we mee aan een onderzoeksprogramma van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Unie van Waterschappen. Het programma geeft een beeld over de besmettingsgraad in de regio. In 2021 hebben we met genoemde partijen een overeenkomst gesloten om dagelijks de influenten van alle zuiveringslocaties te bemonsteren. Dit voor de periode van drie jaar met een optie voor twee extra jaren.

Na zuivering van afvalwater in rwzi’s blijft slib over. Slib bevat veel stoffen die niet in het oppervlaktewater terecht mogen komen. Daarom ontwateren we het slib uit de zuiveringsinstallaties op de slibontwateringsinstallatie (SOI) in Heerenveen. Vrachtwagens brengen het ontwaterde slib naar Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) in Moerdijk waar ze het verbranden. In 2022 is de bouw van een nieuwe slibontwateringsinstallatie in Heerenveen aanbesteed.

Door het verder verminderen van ons energieverbruik en onze emissies van CO2, lachgas en methaan verminderen we de klimaatvoetafdruk van de waterketen.

We willen voor 2025 zelf in onze energiebehoefte voorzien. Dat doel hebben we in 2022 gehaald uit een mix van biogas, zonnepanelen en windmolens. Toch zal de behoefte aan elektriciteit groeien door het verder elektrificeren van onze processen en transport. In de strategische visie van de Unie van Waterschappen ‘Op weg naar klimaatneutraliteit’ staat dat waterschappen meer mogen opwekken dan het eigen verbruik om de eigen CO2 uitstoot te compenseren. Dit kan een kosteneffectief alternatief zijn. Bijvoorbeeld wanneer investeringen in het terugdringen van uitstoot van methaan en lachgas meer tijd nodig hebben of duurder uitvallen.

Waterschappen beschouwen het afvalwater steeds meer als een bron van duurzame energie en grondstoffen in plaats van als afval. Het ‘verwaarden’ van reststromen speelt een steeds belangrijkere rol in de overgang naar een circulaire economie.

We richten ons al jaren op het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater. Met behulp van bacteriën kunnen bioplastics (PHA) geproduceerd worden. Hiervoor hebben we ons aangesloten bij een landelijke koplopersgroep. Sinds mei 2022 is de demonstratie-installatie bij HVC in Dordrecht operationeel. De uitvoering ligt bij de projectgroep PHA2USE. Wij hebben hiervoor € 550.000 gereserveerd, wat in vier jaar wordt besteed. In het innovatiebudget is rekening gehouden met deze uitgave. In 2023 is aanvullend projectbudget aangevraagd bij het bestuurd en verkregen. In de zomer van 2024 eindigt het project.

Voor het terugwinnen van cellulose hebben we onderzoeken gedaan naar de mogelijkheden om een zeefinstallatie op één van onze rioolwaterzuiveringen te plaatsen. Tot dit moment heeft dit nog niet geleid tot kansen.

Sinds 2017 gaat ons zuiveringsslib naar eindverwerker SNB in Moerdijk. In 2021 is het contract met vijf jaar verlengd. Slib of producten uit slib en afvalwater verwachten we in de toekomst elders nuttig te kunnen toepassen. Tot op heden lukt het niet om met SNB fosfaat vergaand terug te winnen uit de verbrandingsassen. In het pilottraject Waterschoon in Sneek winnen we al fosfaat als struviet terug. Ook is terugwinning een belangrijk onderdeel van onze slibstrategie. Bij de keuze van de nieuwe contractpartner voor de eindverwerking van zuiveringslib zal het terugwinnen van fosfaat een belangrijk criterium zijn. 

Het Rijk heeft in het Deltaprogramma Ruimtelijk Adaptatie 13 vitale en kwetsbare functies benoemd. Hierbij gaat het niet alleen om de risico's bij overstroming, maar ook om de risico's als gevolg van wateroverlast, droogte en hitte. De werkgroep ruimtelijke adaptatie van het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO) Noord voerde in 2022 een stresstest uit van vitale en kwetsbare functies (V&K). De waterschappen zijn daarbij verantwoordelijk voor de kwetsbare functies ‘keren en beheren oppervlaktewater’ en ‘waterketen’. 

In de afgelopen jaren hebben we van het innovatiebudget gebruik gemaakt om innovaties in de waterketen een stap verder te brengen. Met name twee innovatiethema’s zijn daarbij van belang: ‘duurzaamheid en kringlopen’ en ‘optimalisatie zuiveringen'.

Demosite Leeuwarden
De demosite van rwzi Leeuwarden leent zich uitstekend voor innovatie én educatie. Veel studenten watertechnologie van de Watercampus in Leeuwarden hebben een stage afgerond bij de bedrijven die onderzoek hebben gedaan op de demosite. De huidige demosite voldoet echter niet meer aan de eisen. Om de demosite nog meer in te kunnen zetten als opleidingslocatie voor mbo- en hbo studenten, hebben we in 2022 onderzocht of er een grotere rol mogelijk is voor het Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water (CIV Water), het Centre of Expertise Watertechnology (CEW) en het Water Applicatie Centrum (WAC). Op basis van dit onderzoek en een gezamenlijke businesscase heeft het bestuur besloten om de demosite te vernieuwen.

Waterschoon Sneek
Wetterskip Fryslân, Elkien, STOWA, gemeente Súdwest-Fryslân en DeSaH bv hebben gezamenlijk een duurzaam en innovatief waterzuiveringssysteem aangelegd in de wijk Noorderhoek in Sneek. Een kleine zuiveringsinstallatie in de wijk zamelt afvalwater van 207 nieuwbouwwoningen aan de bron gescheiden in.