Paragrafen

De ontwikkelingen in het vorige begrotingsjaar zijn in het jaarverslag per opgave toegelicht.

In het verslagjaar 2023 heeft zich een aantal incidentele lasten en baten voorgedaan. Dit zijn lasten en baten die we niet tot de gewone bedrijfsuitoefening rekenen. In deze paragraaf gaan we hier verder op in.

1. In 2023 is een bedrag van het Rijk ontvangen voor de kosten en de kwijtschelding/oninbaarverklaring van aanslagen die als gevolg van de toeslagenaffaire zijn afgeboekt. Met het Rijk is afgesproken dat deze extra kosten vanuit het Rijk zullen worden vergoed. In 2023 is het ontvangen bedrag over het jaar 2021 verantwoord.
2. Voor het herstel van de Noorderhavendam is een subsidie in het kader van het HWBP ontvangen. Na uitvoering blijkt dat er een positief resultaat is omdat de ontvangen subsidie hoger was dan de uitvoeringskosten. Dit positieve saldo is als een incidentele bate verantwoord en bij de resultaatbestemming zal worden voorgesteld om dit bedrag toe te voegen aan de bestemmingsreserve HWBP.
3. Bij het opstellen van de jaarrekeningen over 2022 zijn diverse bedragen opgenomen voor nog te verwachten kosten. In 2023 is gebleken dat sommige bedragen te hoog waren ingeschat. De vrijval van deze verplichtingen is in 2023 als een incidentele bate verantwoord.
4. Diverse ontvangen bedragen hebben in 2023 geleid tot een incidentele bate van € 48.000.

1. In 2023 is overeenstemming met de belastingdienst bereikt over de terugvordering van de BTW op de geplaatste zonnepanelen op de diverse rwzi's. De door de zonnepanelen geleverde energie is daardoor ook BTW-plichtig. In het jaar 2023 zijn de verschuldigde bedragen in verband met teruggeleverde energie over de jaren  2019 - 2022 gecorrigeerd en als een incidentele last verantwoord. De verschuldigde belasting zal worden verrekend met de terug te vorderen BTW over de zonnepanelen. 
2. In 2023 is het rioolgemaal Exmorra gesloopt en vervangen door een nieuw gemaal. De sloopkosten zijn in 2023 conform de voorschriften als een incidentele last in de exploitatie verantwoord en worden gedekt door een onttrekking aan de daarvoor ingestelde bestemmingsreserve.
3. Diverse kleine posten hebben geleid tot een incidentele last van € 26.000.   

Opwaarderen serviceniveau gegevensbeheer
De grondslag voor deze bestemmingsreserve is vervallen. De bestemmingsreserve valt vrij ten gunste van het resultaat. 

Innovatie
Jaarlijks worden de kosten voor PHA2USE onttrokken aan de bestemmingsreserve (€ 407.000).

Renovatie sluizen Lauwersoog
De sluizen van Lauwersoog zijn eigendom van Waterschap Noorderzijlvest. Volgens afspraak dragen wij een deel van de onderhouds- en beheerskosten. Onder projectleiding van Waterschap Noorderzijlvest werken we aan de renovatie van de twaalf sluiskokers van de Cleveringsluizen op Lauwersoog. Bij de vaststelling van de jaarrapportage van 2010 en 2014 reserveerden we middelen voor de renovatie van de sluizen op Lauwersoog. In 2023 is € 239.000 ten laste van de reserve gebracht. In de periode t/m 2025 gebruiken we het restant van de reserve om onze bijdrage aan Waterschap Noorderzijlvest te dekken. Van de 12 sluiskokers zijn er nu 9  gerenoveerd. 

Overdracht/onderhoud Noorderpier

Conform begroting zijn de jaarlijkse onderhoudskosten aan de Noorderpier onttrokken aan de bestemmingsreserve. 

Doorontwikkeling organisatie
Door efficiënter te gaan werken, willen wij de taakstelling die in de begroting is opgenomen, realiseren. Om deze besparing te kunnen realiseren, maken we als organisatie zogenaamde frictiekosten. Deze frictiekosten kunnen we dekken uit deze bestemmingsreserve. De bestemmingsreserve is in 2023 volledig ingezet. 

Implementatie omgevingswet
De implementatie van de Omgevingswet is een langjarig programma dat in 2023 succesvol is afgerond. De gerealiseerde kosten blijven binnen het programmabudget. In 2023 was zowel een exploitatiebudget als een bestemmingsreserve beschikbaar. Zoals begroot en eerder gerapporteerd kan de reserve vrijvallen ten gunste van het resultaat.

Bezuinigingstaakstelling organisatie (2021)
De kosten die gemaakt worden voor het programma digitale transformatie, komen ten laste van deze taakstelling. 

Opstellen biodiversiteitsplan
In 2023 hebben wij capaciteit ingezet op het opstellen van het plan. Dit plan is in 2023 gereed gekomen en we gaan nu over tot uitvoering hiervan. 

Loopbrug hoofdkantoor
De kosten voor het werk aan de loopbrug zijn hoger dan verwacht. De bestemmingsreserve wordt volledig benut.

Verouderde techniek
De vervanging van de 2G en 3G lijnen heeft plaatsgevonden. Vanaf volgend jaar is het onderdeel van de reguliere vervanging.

Baggeren grote vaarten
De baggerprojecten van de grote vaarten die waren gestart in 2022 en doorliepen in 2023 zijn allemaal afgerond.

KCC (Klant Contact Centrum)
De ontwikkelopdracht KCC is begeleid door een projectleider. Daarnaast is er sprake geweest van een verbouwing en een training. Het restant van de bestemmingsreserve kan vrijvallen.

Inzet Woudagemaal en compensatie werk met bijzondere eisen
Wij hebben in 2023 aan verschillende medewerkers compensatie betaald voor het werk met bijzondere eisen. De bestemmingsreserve is hiervoor ingezet.

Baggeren waterkwaliteit
De bestemmingsreserve is ingezet voor het kwaliteitsbaggeren op het Nannewiid. 

Blauwe Omgevingsvisie (BOVi)
De BOVi is opgeleverd en vastgesteld. Daarmee kan de bestemmingsreserve voor de BOVi komen te vervallen. 

Toegangsbeveiliging
In 2023 is onderhoud uitgevoerd aan de toegangsdeuren van onze bedrijfsgebouwen om deze geschikt te maken voor het nieuwe digitale toegangssysteem. De kosten voor aanpassing van het oude hang- en sluitwerk worden onttrokken aan de bestemmingsreserve.

Overdracht primaire keringen
De bestemmingsreserve kent een looptijd tot 31-12-2023. Daarom valt deze nu vrij ten gunste van het rekeningresultaat 2023.

Huur centrifuge
Bij de jaarrekening 2022 is een bestemmingsreserve huur centrifuge SOI (slibontwatersingsinstallatie) gevormd. Daarbij is besloten dat de huur, en daarmee ook de bestemmingsreserve, loopt tot de nieuwe installatie in bedrijf gaat. De oplevering van de nieuwe slibontwateringsinstallatie is in 2024 gepland. Voor de dekking van de huur van de installatie verwachten we een onttrekking aan deze bestemmingsreserve van € 120.000 in 2024.

Sloop rioolgemaal Exmorra
Het vervangen van ons rioolgemaal in Exmorra is uitgevoerd in samenwerking met de gemeente Súdwest-Fryslân. Het aanpassen van het rioolstelsel door de gemeente wordt gecombineerd met het verplaatsen van ons 37 jaar oude rioolgemaal. Na vervanging is het oude rioolgemaal gesloopt.

100-jarig bestaan Woudagemaal
De viering van het 100-jarig bestaan van ons Woudagemaal is in 2023 uitgevoerd. Deze bestemmingsreserve is daarvoor ingezet. 

Pensioenvoorziening voormalig bestuur

De pensioenen van de (oud-)bestuursleden komen ten laste van Wetterskip Fryslân (‘eigen beheer’). Voor deze toekomstige, contant gemaakte verplichtingen is een voorziening gevormd. De basis voor deze voorziening is de actuariële berekening waarmee de pensioenrechten zijn berekend. De voorziening is getroffen voor de voormalige bestuursleden die inmiddels met pensioen zijn en de voormalige bestuursleden die de pensioengerechtigde leeftijd nog niet hebben bereikt. De uitbetaalde pensioenuitkeringen zijn in 2023 rechtstreeks in mindering gebracht op de voorziening. 
Bij het berekenen van de benodigde stand per 31-12-2023 is rekening gehouden met een hogere levensverwachting, een daling van het aantal pensioengerechtigden, een rekenrente die ten opzichte van vorig jaar is gestegen en de opbouw van pensioen door de huidige bestuursleden. Per saldo is een bedrag van € 293.000 gedoteerd aan de voorziening. Deze dotatie is vooral een gevolg van de verhoging van de pensioenenuitkeringen met 3,03% per 1-1-2024.

Uitgangspunten voor pensioenen 
Voor de pensioenen die al zijn ingegaan: 
• Peildatum voor het deelnemersbestand uit de opbouwadministratie is 30-09-2023. 
• Berekening van het bruto jaar pensioenbedrag vindt plaats op AOW-gerechtigde leeftijd of, daar waar deze afwijkt van de AOW-leeftijd, op de ingangsdatum van het pensioen. 
• Rentepercentage is 3,384 procent voor verplichtingen met een looptijd van tien jaar. 
• Waarde voor het nabestaandenpensioen is, waar nodig, ook opgenomen. 

Voor de toekomstige pensioenen: 
• Peildatum voor het deelnemersbestand uit de opbouwadministratie is 30-09-2023.
• Gehanteerde factoren zijn volgens wettelijke tarieven voor individuele waardeoverdrachten 2024 met pensioen richtleeftijd 68 jaar. 
• Rentepercentage is 3,16 procent voor verplichtingen met een looptijd van 25 jaar. 
• Contante waarde voor het nabestaandenpensioen is ook opgenomen. 

Pensioenvoorziening peildatum 31-12-2023 
In onderstaande tabel staan de gegevens van de pensioenvoorziening voor pensioenen die ingegaan zijn op 31-12-2023 en toekomstige pensioenen.
Onder gepensioneerden vallen (oud-)leden van het dagelijks bestuur, hun partners en dagelijks bestuursleden van de rechtsvoorgangers die door pensionering pensioen uitbetaald krijgen. Onder actieven vallen de huidige leden van het dagelijks bestuur. Onder slapers verstaan we (oud-)leden van het dagelijks bestuur die bij uitdiensttreding anders dan door pensionering premievrije aanspraken op pensioen behouden. 

De gehanteerde belastingtarieven voor begrotingsjaar 2023 komen overeen met de tarieven die in  de algemeen bestuursvergadering van 21 december 2022 zijn vastgesteld. 
De netto belastingopbrengsten zijn € 1.940.000 hoger dan de actuele begroting.

Watersysteembeheer: opbrengst € 938.000 voordeel
De opbrengst van de ingezetenenheffing viel ruim € 42.000 lager uit. Dit is vooral een gevolg van de lagere opbrengst van de balansposten die aan het eind van 2022 waren ingeschat.

De WOZ-waarde blijft de laatste jaren stijgen. Bij het opstellen van de begroting houden we steeds rekening  met de laatste inzichten van de Waarderingskamer. De WOZ-waarden zijn echter nog meer gestegen dan waarmee in de begroting rekening is gehouden. Ook is er nog een na-ijleffect van de stijging van de WOZ-waarden in voorgaande jaren. In 2023 is de opbrengst hoger dan begroot. Het geschatte bedrag van nog op te leggen aanslagen aan het eind van 2022 is met ruim € 1.600.000 overschreden. In de gewijzigde begroting was al rekening gehouden met dit effect. Het voordeel ten opzichte van de gewijzigde begroting 2023 komt uit op € 648.000.

De opbrengst ongebouwd is € 198.000 hoger dan begroot. Door mutaties en correcties van de mee getaxeerde oppervlakte over voorgaande jaren is een hogere opbrengst gerealiseerd. Deze correcties werken ook door in de opbrengst van 2023.

De opbrengst van de categorie natuur is vrijwel conform de gewijzigde begroting met een verschil van -€ 9.000

De verontreinigingsheffing is € 144.000 hoger dan de gewijzigde begroting. Bij de meetbedrijven wordt een meeropbrengst verwacht bijna € 94.000 en bij de lozing van opgepompt grondwater € 12.000. Daarnaast zorgt de afwikkeling van de aanslagen voor de IBA's (individuele behandeling afvalwater) voor een hogere opbrengst. 

Zuiveringsbeheer: opbrengst € 121.000 nadeel

De zuiveringsheffing die opgelegd is aan bedrijven is € 292.000 hoger dan de gewijzigde begroting. Een belangrijke oorzaak van deze meeropbrengst is de geschatte opbrengst van de aanslagen die nog over de jaren 2021 en 2022 zullen worden opgelegd. De invloed van de coronapandemie op het waterverbruik in de afgelopen jaren is minder dan verwacht en daardoor zal er over deze jaren nog een hogere opbrengst worden gerealiseerd. De opbrengst over 2023 is vrijwel conform de gewijzigde begroting.

Bij de zuiveringsheffing woningen valt de opbrengst € 413.000 lager uit. Voor een groot deel, € 368.000, wordt dit veroorzaakt door de afwikkeling van de heffing die is opgelegd aan de bezitters van IBA's. Deze heffing zal in 2024 worden gecorrigeerd maar de financiële consequenties zijn in de cijfers van 2023 verwerkt.      

Kwijtschelding en oninbaar: € 1.122.400 voordeel

De kwijtschelding is in 2023 flink lager uitgevallen. Het aantal verzoeken om kwijtschelding is sterk achtergebleven bij de verwachting. Het is lastig vast te stellen wat hiervan de oorzaak is. Kennelijk vraagt nog niet iedereen kwijtschelding aan terwijl deze belastingplichtigen op grond van de normen daar wel recht op hebben. Dit beeld komt ook voor bij de andere noordelijke waterschappen. Ten opzichte van de verlaagde, gewijzigde begroting bedraagt het voordeel € 449.000. Ook de kosten voor de oninbaar verklaarde aanslagen vallen lager uit. Er zijn minder bedrijven en particulieren failliet verklaard waardoor de werkelijke kosten in 2023 lager uitvielen dan begroot. Daarnaast is de voorziening voor dubieuze (belasting)debiteuren naar beneden bijgesteld. Ten opzichte van het begrote bedrag is er een voordeel van € 673.400.
Voor beide posten geldt dat deze bij het opstellen van begroting 2025 kritisch zullen worden beschouwd. 

De paragraaf over het weerstandsvermogen bevat volgens het Waterschapsbesluit ten minste:

1. Een inventarisatie van de weerstandscapaciteit, met daarbij een beschouwing over de stand aan het begin, de mutaties en de stand aan het eind van het begrotingsjaar van de algemene reserves en bestemmingsreserves. Deze informatie is te vinden in paragraaf 'Onttrekkingen aan overige bestemmingsreserves en voorzieningen'.
2. Een inventarisatie van de risico’s.
3. Het beleid over de weerstandscapaciteit en de risico’s. De wetgever stelt overigens geen eisen aan het weerstandsvermogen; het waterschap is vrij om deze te bepalen. In deze paragraaf wordt het door het algemeen bestuur op 4 oktober 2022 vastgestelde beleid gevolgd.

Wetterskip Fryslân moet tijdens haar uitvoering van activiteiten rekening houden met diverse risico's en onzekerheden die de realisatie van haar doelstellingen kunnen belemmeren. Om deze risico's financieel te beheren, is een minimaal vereist weerstandsvermogen vastgesteld door het algemeen bestuur.  

Met als doel het bevorderen van een bewustere omgang met risico's, is in 2022 een pilotproject gestart, wat heeft geresulteerd in een nieuw risicobeleid dat op 4 oktober 2022 is vastgesteld door het algemeen bestuur. Hierin wordt de relatie tussen risico's (en hun mogelijke impact) en het weerstandsvermogen uiteengezet. 

In 2023 is het bewustzijn met betrekking tot risico's binnen Wetterskip Fryslân verder ontwikkeld. Er hebben talloze risicosessies plaatsgevonden waarbij de risico's geïdentificeerd en geëvalueerd zijn vanuit de doelstellingen van de organisatie en de bijbehorende processen. Het hoofddoel is om beter te kunnen sturen op het behalen van de organisatiedoelstellingen en het weerstandsvermogen in lijn te brengen met de risico's. De aanpak richt zich op de belangrijkste risico's die invloed kunnen hebben op het behalen van de doelstellingen. Voor elk belangrijk risico wordt geïnventariseerd welke acties momenteel worden ondernomen om de risico's te beheersen en wordt beoordeeld of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn.

In 2024 zal het rapportageproces met betrekking tot risicobeheer verder worden verbeterd, zodat de voortgang van risicobeheersing inzichtelijk is en op het juiste niveau binnen de organisatie wordt besproken. Daarnaast zal er meer expliciete aandacht worden besteed aan strategisch risicomanagement. 

De weerstandscapaciteit van Wetterskip Fryslân wordt gevormd door de algemene reserve en ziet er als volgt uit:

Operationele risico’s met een mogelijk (financieel) effect groter dan € 100.000 in 2023 

In de begroting van voor 2023 zijn 10 belangrijkste operationele risico’s genoemd die zich zouden kunnen voordoen in het jaar 2023. Alleen de risico’s met betrekking tot CAO ontwikkelingen en de stijging van de energiekosten hebben zich gedeeltelijk voorgedaan. De effecten hiervan hebben we kunnen dekken vanuit de reguliere exploitatie en het aanspreken van het weerstandsvermogen is niet nodig geweest. In de begroting van 2024 zijn de volgende operationele risico’s opgenomen: 

* Op dit moment is er geen sprake van harde verplichtingen, het bedrag is dan ook vooralsnog onduidelijk/onzeker. 

We volgen onderstaande ontwikkelingen nauwlettend: 

Stikstofproblematiek
Door de landelijke aanpak van stikstofproblematiek kan krimp, maar ook weerstand in de landbouwsector ontstaan. Dit kan tot gevolg hebben dat er minder medewerking is vanuit de agrarische sector bij het realiseren van onze doelstellingen. Een heel ander effect is dat onze vergunningaanvragen meer tijd vragen, omdat deze getoetst moeten worden aan de stikstofuitstoot van de betreffende werkzaamheden.

FPLG
Vanuit Fryslân is voor het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) een claim van meer dan € 5 miljard ingediend. Voor ons waterschap zitten hier doelen voor KRW en klimaatopgaven in. Op landelijk niveau overstijgt het totaalbedrag het bedrag dat door het Rijk beschikbaar is gesteld. Hierdoor ontstaat het risico dat niet de volledige aanvraag wordt gehonoreerd.  

Klimaatverandering
Het programma voor klimaatadaptatie houdt integraal rekening met mogelijke gevolgen en benodigde maatregelen, met expliciete aandacht voor alle taken van ons waterschap. Deze uitdagingen kunnen leiden tot sterk stijgende kosten voor onze taken. Door meer rekening te houden met het feit dat water en bodem sturend zijn, zoals in onze blauwe omgevingsvisie is uitgewerkt, proberen we excessieve kostenstijgingen te beperken. 

Kaderrichtlijn Water (KRW)
In 2024 staat een tussenbeoordeling gepland voor de voortgang van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Een mogelijke uitkomst hiervan is dat het algemeen bestuur besluit tot het implementeren van extra maatregelen. Dit kan resulteren in een verzoek om extra financiële middelen in 2024. Daarnaast geniet de voortgang van de KRW veel maatschappelijke aandacht, wat kan leiden tot verzoeken op basis van de Wet open overheid (WOO), informatieverzoeken en mogelijk zelfs juridische procedures. Het benodigde personeel om hiermee om te gaan zal deels afkomstig zijn van hetzelfde personeel dat zich bezighoudt met de implementatie van KRW-maatregelen, wat vertraging kan veroorzaken. Bovendien kunnen eventuele juridische procedures resulteren in extra kosten.

Exotenbestrijding
Nieuwe regelgeving vereist dat kosten voor het beheersen van invasieve exoten binnen projecten voortaan gefinancierd worden uit het exploitatiebudget voor exotenbestrijding en niet langer uit het projectbudget. Dit kan leiden tot extra budgetaanvragen. De kreeftenproblematiek, een nationaal probleem, wordt ook in Fryslân steeds relevanter. Momenteel loopt hier een meerjarige pilot. Het is verstandig om naast de pilot voorbereidende stappen te nemen, zoals overleg met andere waterschappen, het verkrijgen van kennis over snel inzetbare preventieve maatregelen, onderzoek naar (her)inrichtingseffecten op de rivierkreeftstand, overleg met beroeps- en sportvissers, en identificatie van mogelijke wettelijke belemmeringen. De kosten en impact op de huidige formatie worden nog beoordeeld en kunnen leiden tot een extra budgetaanvraag. 

Maatschappelijke polarisatie?
Omgevingsprocessen worden steeds belangrijker, maar ook moeilijker. Belangen liggen uit elkaar en er is minder draagvlak om consensus te vinden. Hierdoor kost het meer moeite, tijd en geld om zaken te realiseren. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het dossier Veenweide.

Strategische Risico’s 

De genoemde strategische risico’s in de begroting van 2023 zijn nog steeds actueel. Het strategisch risico van het mogelijk uitvallen van cruciale processen als gevolg van verouderde procesautomatisering is als operationeel risico opgenomen in de begroting van 2024 (was als een strategisch risico opgenomen in de begroting van 2023).

Voor 2024 onderkennen we de volgende strategische risico’s (willekeurige volgorde): 

• de mogelijkheid dat er onvoldoende en/of (on)voldoende geschoold en deskundig personeel beschikbaar is waardoor de continuïteit van de bedrijfsvoering in gevaar kan komen;
• de mogelijkheid dat er geen ecologische ruimte is om te werken in het waddengebied;
• dat de samenwerking tussen overheden met betrekking tot slib- en grondstromen onvoldoende gerealiseerd wordt;
• dat de te realiseren opgaven met betrekking tot HWBP niet binnen de huidige gestelde kaders kunnen plaatsvinden;
• dat er onvoldoende snelheid is in het realiseren van bergings- en retentiegebieden (als gevolg van lange procedures) met een toenemende kans op overstromingen;
• de kans dat er (onnodig veel) ongewenste stoffen op de zuiveringen komen;
• de mogelijkheid dat er minder lozingen komen op rwzi’s met als gevolg minder opbrengsten;
• dat de afschrijvingen van de assets feitelijk te laag zijn als gevolg van het ontbreken van de vervangingswaarde in de financiële administratie, waardoor kapitaalslasten bij vervanging sterk stijgen;
• dat er onvolledige data beschikbaar is ten aanzien van assets, waardoor inzicht in de assets en de kwaliteit ervan niet optimaal is.

In 2024 zal naast het operationeel risicomanagement meer aandacht worden besteed aan strategisch risicomanagement. 

Het ‘weerstandsvermogen’ is het vermogen van het waterschap om (financiële) tegenvallers op te vangen zonder dat de continuïteit van het waterschap in gevaar komt. Het weerstandsvermogen wordt weergegeven als ratio. De weerstandsratio wordt bepaald als verhoudingsgetal tussen enerzijds weerstandscapaciteit en anderzijds de financiële risico’s. De weerstandscapaciteit is de omvang van de financiële middelen die vrijgemaakt kunnen worden om onverwachte financiële tegenvallers op te vangen. De weerstandscapaciteit wordt gevormd door de algemene reserves.

De (financiële) risico’s (na het nemen van beheersmaatregelen) worden jaarlijks in kaart gebracht. Bij de bepaling van de weerstandsratio wordt rekening gehouden met het gegeven dat risico’s zich nooit allemaal met een maximale omvang zullen voordoen. Daartoe wordt de kans van voordoen bepaald. Alleen bedragen boven de €100.000 worden meegenomen in de bepaling van de weerstandsratio. Daarbij wordt ook rekening gehouden het gegeven dat de risico’s niet allemaal in hetzelfde jaar tot incidenten leiden: het samenlooppercentage. Dit samenlooppercentage is, zoals gebruikelijk binnen de overheid, bepaald op 90%.

In formule ziet dit er als volgt uit: weerstandsratio = weerstandscapaciteit / (0,9 x risico's)

Wetterskip Fryslân streeft daarbij een weerstandsratio na die als voldoende wordt bestempeld. 
Daarbij wordt gebruik gemaakt van de onderstaande tabel. In dit model wordt een oordeel gekoppeld aan het verhoudingsgetal weerstandsratio.

Dit betekent dat het waterschap een weerstandsratio nastreeft van minimaal 1,0. Als bij de actualisatie van de risico’s blijkt dat het weerstandsratio onder deze grens valt, beziet het bestuur of dit aanleiding geeft tot het verhogen van de aangehouden algemene reserve. Het aanhouden van alleen een ondergrens voor het weerstandsratio betekent dat de omvang van de algemene reserve niet van jaar tot jaar fluctueert. 

De weerstandsratio wordt dus berekend door de weerstandscapaciteit te delen op de waarde van de risico's. Op basis van bovenstaande risico-inventarisatie komt de weerstandsratio van deze jaarrekening uit op: (€ 33.537.000 / € 8.265.000) = 4,06%

Meerjarig blijven we, op basis van het huidige risicoprofiel, met onze reserves boven de minimale norm.

Voor het financieren van de uitgaven beschikken we over interne en externe financieringsmiddelen. De interne financieringsmiddelen bestaan uit de lopende inkomsten, vooral belastingopbrengsten. Onder de externe financiering vallen de korte en de langlopende leningen. We leggen de diverse aspecten die hierbij een rol spelen hieronder uit.

Het treasurystatuut geeft het formele kader waarbinnen onze treasury-activiteiten moeten plaatsvinden. De geplande activiteiten leggen we ieder jaar vooraf vast in een treasuryjaarplan. De treasurycommissie kwam in 2023 vijf keer bij elkaar. De commissie voerde de doelstellingen uit het jaarplan uit. Begin 2018 sloten we een raamovereenkomst af met de Europese Investeringsbank (EIB). Het gaat om een raamovereenkomst voor het aantrekken van maximaal € 100 miljoen krediet binnen een periode van drie jaar. De raamovereenkomst is van rechtswege aan het eind van 2021 geëindigd. Onder de raamovereenkomst is een bedrag van € 20 miljoen aangetrokken.

De mutatie van de netto vlottende financiering in 2023 leggen we uit in de staat van herkomst en besteding van middelen:

In 2023 losten we voor een totaalbedrag van € 44,3 miljoen af. Een bedrag van € 35 miljoen heeft betrekking op een herfinanciering van twee leningen. Deze leningen zijn vervroegd afgelost en vervangen door leningen met een lager rentepercentage en een langere looptijd. Tegelijkertijd zijn voor een bedrag van € 45,0 miljoen nieuwe leningen, waarvan € 35 miljoen herfinanciering, afgesloten. Per saldo nam de langlopende schuld toe met € 0,7 miljoen. Door de dalende rente op de kapitaalmarkt en een proactieve uitvoering van het treasurybeleid is de rentelast in de afgelopen jaren vrijwel op hetzelfde niveau gebleven. Dit ondanks een stijgende langlopende schuld. 
Hieronder staan enkele kerngegevens over de opbouw en het verloop van de langlopende schuld in 2023.

We financieren onze activiteiten binnen de kasgeldlimiet met korte middelen. De kasgeldlimiet geeft het maximumbedrag aan waarvoor we kortlopende financieringsmiddelen kunnen aantrekken. Kortlopend betekent een looptijd korter dan een jaar. De kasgeldlimiet bedraagt 23% van het begrotingstotaal (€ 195,5 miljoen), is € 45,0 miljoen. Artikel 4 van de Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido) bepaalt dat overheden de kasgeldlimiet maximaal twee achtereenvolgende kwartalen mogen overschrijden. 

In 2023 zijn er geen kasgeldleningen geweest. Wel is er een renteopbrengst geweest door positieve saldi van de bankrekeningen en schatkistbankieren.

Het saldo van de bankrekeningen is het gehele jaar positief geweest. Gedurende het jaar zijn de overtollige liquide middelen bij de Rijks schatkist aangehouden. Wij hebben een rentevergoeding van het Rijk ontvangen over het saldo. Het rentepercentage varieerde van 1,89% tot 3,91%. Aan het eind van 2023 was de rentevergoeding 3,88%. Per saldo komen de rentebaten uit op een bedrag van afgerond € 906.000.

De gemiddelde rente die we hanteren om de rentelasten om te slaan over onze activa, is (€ 10,67 miljoen / € 494,5 miljoen) = 2,16 procent.  

In de Wet financiering decentrale overheden is een renterisiconorm voor decentrale overheden vastgelegd. Dit houdt in dat in enig jaar het totaal aan aflossingen en renteconversies een gesteld maximum niet mag overschrijden. Voor waterschappen is deze norm 30 procent van het begrotingstotaal (€ 195,5 miljoen). In 2023 hebben we deze risiconorm niet overschreden.

In de begroting hielden we rekening met het feit dat we de financieringsbehoefte konden dekken met kortlopende middelen (kasgeld/rekening courant). In 2023 zijn twee leningen vervroegd afgelost en vervangen door drie nieuwe leningen met een lager rentepercentage en een langere looptijd. 

De gemiddelde rente van de langlopende leningenportefeuille is 2,28% per ultimo 2023 (2022: 2,35%). De duration (gemiddeld gewogen rentetypische looptijd) is ongeveer 15,6 jaar (2022: 15,1 jaar). 

De belangrijkste kenmerken van de gestorte/afgeloste leningen zijn: 

Voor de toekomstige financiering zijn in de afgelopen jaren leningen met uitgestelde storting afgesloten. In de komende jaren vindt de storting plaats van leningen die in het verleden zijn afgesloten om te profiteren van het lage renteniveau. De belangrijkste kenmerken van deze leningen staan hieronder:

We hebben een aantal taken ondergebracht in samenwerkingsverbanden waarin meerdere waterschappen en/of andere instellingen participeren. Het gaat hier om deelnemingen in vennootschappen, gemeenschappelijke regelingen en stichtingen. De samenwerkingsvormen duiden we aan met het begrip 'verbonden partijen'. Hieronder verstaan we een privaatrechtelijke of publiekrechtelijke organisatie waarin het waterschap een bestuurlijk en een financieel belang heeft.
Met bestuurlijk belang bedoelen we: het waterschap heeft zeggenschap door vertegenwoordiging in het bestuur of door stemrecht. Onder financieel belang verstaan we: het bedrag dat ter beschikking is gesteld en dat niet verhaalbaar is of waarvoor aansprakelijkheid bestaat als de verbonden partij failliet gaat of haar verplichtingen niet nakomt.

Wetterskip Fryslân werkt op vele manieren samen met andere organisaties. Dit doen we in de verwachting om op deze manier meer rendement voor Wetterskip Fryslân en de mienskip te behalen. Eén van deze samenwerkingsvormen is het deelnemen aan verbonden partijen. Deze vorm van samenwerking vraagt om een goede balans van bevoegdheden, verantwoordelijkheden en verantwoording. 
Onderstaande uitgangspunten zijn van toepassing bij het maken van een afweging over het al dan niet toetreden tot een verbonden partij en de inrichting ervan:

1. Er worden alleen activiteiten overgedragen aan een verbonden partij als deze zich hiervoor lenen.
2. Voor samenwerking in een verbonden partij wordt de best passende bestuurlijke, organisatorische en juridische vorm gekozen. De keuze tussen een publiek- of privaatrechtelijke samenwerking wordt per geval gemaakt. Er wordt gekozen voor een samenwerkingsvorm die zo eenvoudig mogelijk is.
3. Bij besluitvorming over samenwerking in een verbonden partij wordt naast een voorstel voor de rechtsvorm, ook aandacht besteed aan risico’s en beheersmaatregelen, governance, informatievoorziening, evaluatiemomenten en een exit-strategie.

Het waterschap kan invloed uitoefenen door middel van:

• besturen van stichtingen en gemeenschappelijke regelingen
• vergadering van aandeelhouders
• raad van commissarissen
• toezicht

Sinds 1 juli 2022 is de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) gewijzigd. Deze wijziging heeft als doel om de positie, de besluitvorming en de controlerende rol van het waterschap te versterken.

Wij wenden onze invloed aan als het gaat om sturing op (onder andere) financiën, risico’s en toekomstvisie.
Het zijn vormen van verlengd lokaal bestuur. Hierdoor is de directe invloed per definitie beperkt. Bij een meerderheid voor een voorstel zal de minderheid zich moeten schikken. De democratische controle op de verbonden partijen ligt bij het algemeen bestuur. Leden van het dagelijks bestuur die deel uitmaken van een bestuur van een verbonden partij, leggen verantwoording af aan het algemeen bestuur. 

Voor de ontwikkelingen over de bedrijfsvoering, verwijzen we naar de opgave bedrijfsvoering.

In onderstaande tabellen geven wij een beeld van ons personeelsbestand. 

Het EMU-saldo van de waterschappen wordt bepaald door de netto investeringsuitgaven, de bruto uitgaven minus de ontvangen investeringssubsidies en bijdragen van derden. De EMU-referentiewaarde wordt door de Unie van Waterschappen voor de waterschappen bepaald op basis van de totale ruimte die de waterschappen als collectief hebben.

Zoals uit de tabel blijkt, is de EMU referentiewaarde in 2023 niet overschreden. Het EMU-saldo is lager dat begroot. Dit is het gevolg van lagere netto uitgaven op investeringen dan begroot en een gunstiger exploitatieresultaat. 

Het doel van de Wet Normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (de WNT) is het tegengaan van bovenmatige beloningen en ontslagvergoedingen bij instellingen in de (semi-) publieke sector. Deze wet bepaalt dat inkomens- en ontslagvergoedingen van topfunctionarissen bij instellingen met een publieke taak aan een norm moeten voldoen. Ook moeten organisaties deze vergoeding openbaar maken. Een ministeriële regeling legt jaarlijks de bezoldigingsnormen vast. Het wettelijke bezoldigingsmaximum voor topfunctionarissen (met dienstbetrekking) in 2023 is €223.000. Voor waterschappen is de functie van secretaris-directeur aangewezen als topfunctionaris in de zin van de WNT. Onder de WNT geldt een publicatieverplichting in de jaarrekening. Ook is bepaald dat van de topfunctionarissen de bezoldiging openbaar moet zijn ongeacht of de bezoldiging onder de WNT-norm uitkomt.

Naast de hieronder vermelde topfunctionarissen zijn er geen overige functionarissen met een dienstbetrekking die in 2023 een bezoldiging boven het individueel toepasselijke drempelbedrag hebben ontvangen. 

De Wet open overheid (Woo) is 1 mei 2022 in werking getreden ter vervanging van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Met deze op grond van de Woo verplichte openbaarheidsparagraaf wordt verantwoording afgelegd over de uitvoering van de Woo in het verslagjaar 2023. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen zeven thema’s. 

De Woo verplicht overheden om – gefaseerd - actief documenten uit zeventien informatiecategorieën te publiceren. Verwachting was dat deze verplichting in 2023 in zou gaan. Gezien de vele verduidelijkingsvragen met betrekking tot de afbakening van verschillende informatie categorieën is de verplichting gepauzeerd. In de loop van 2024 maakt het ministerie van Binnenlandse Zaken een nieuwe fasering bekend. In onderstaande tabel wordt weergegeven welke documenten het waterschap publiceerde in 2023 via de verschillende platforms en de landelijke Woo-index.  

We volgen de landelijke lijn rondom het gefaseerd implementeren van de informatie categorieën.

Lijst verkorte namen Woo-informatiecategorieën vastgesteld op 17 juli 2023 door landelijke Stuurgroep PLOOI. Verkorte namen Woo-informatiecategorieën beschikbaar | Nieuwsbericht | Open Overheid (open-overheid.nl) 

In 2023 zijn nog geen documenten gepubliceerd op basis van de inspanningsverplichting.  

In 2023 hebben wij negentien Woo-verzoeken ontvangen. In elf gevallen heeft dit geleid tot een Woo-besluit (drie daarvan worden in 2024 gepubliceerd). In zeven gevallen bleek het te gaan om een informatieverzoek. Eén verzoek is ingetrokken. Daarnaast is er zeven keer een verzoek om zienswijze ingediend.  

In 2023 is er gewerkt aan de vernieuwde inrichting van het documentbeheer systeem SharePoint, welke stapsgewijs overgaat naar Teams/SharePoint Online. Kijkende naar het zaaksysteem, was 2023 het eerste jaar dat het zaakgericht werken voor alle klantprocessen volledig draaide. We hebben de organisatie zo ingericht dat elk klantcontact (ongeacht het kanaal) op een éénduidige manier geregistreerd en gearchiveerd wordt. Verder is er op ingezet om de netwerkschijven op te schonen. Tot slot werd in 2023 door een extern bedrijf gewerkt aan het gereedmaken van het archief uit de periode 1993-2004. Dit archief wordt medio 2024 overgebracht naar de openbare archiefbewaarplaats.  

Het waterschap beschikte heel 2023 over een Woo-contactpersoon.  

De werkgroep Implementatie Woo is afgelopen jaar bezig geweest met activiteiten rondom het publiceren van de informatiecategorieën. Zo is het proces ingericht om de Woo-besluiten te publiceren en zijn er gesprekken gevoerd om andere categorieën (zoals convenanten en beschikkingen) in 2024 online te kunnen publiceren. Verder zijn er in het kader van bewustwording presentaties gegeven over de Woo in werkoverleggen.  

De rijksoverheid stelt incidentele en structurele middelen beschikbaar om de Woo te implementeren en om de extra uitvoeringskosten als gevolg van de Woo te dekken. In 2023 heeft het waterschap in totaal € 203.527 aan middelen ontvangen. 2023 gold als proefjaar om grip te krijgen op de Woo-verzoeken. Ook zijn er in dit jaar enkele trajecten opgestart waarvoor het geld in 2024 gebruikt gaat worden. Het gaat hierbij om het publicatieproces voor o.a. convenanten en watervergunningen. 

De middelen zijn in 2023 als volgt ingezet: 

• Beheer en onderhoud
  Ten behoeve van de actieve en passieve bekendmaking en verbeteren van publicatieprocessen in het algemeen, is Datamask ingezet. De licentiekosten hiervan bedragen in 2023 € 15.302.
• Werkgroep Implementatie Woo 
  De werkgroep bestaat uit een recordmanager, juridisch adviseur, communicatieadviseur en projectleider. De werkgroep heeft hoofdzakelijk als doel om het publiceren van de  informatiecategorieën te implementeren in de organisatie en om bewustwording te creëren in de organisatie. De kosten van de projectleider kwamen uit op € 9.672 (2 uur per week).
• Formatie passieve openbaarmaking
  De structurele kosten voor 2023 over de werkzaamheden van het passieve openbaarmakingsproces (werkzaamheden Woo-contactpersoon) waren begroot op 8 uur per week (416 uur). Dit is € 19.136 op jaarbasis. Overige rollen, zoals van de juridische Woo-coördinator zijn hierbij niet meegerekend. Gemiddeld kostte een Woo-verzoek in 2023 30 uur werk. Bij 19 Woo-verzoeken komt dit uit op 570 uur. De overschrijding van uren is opgevangen binnen de bestaande formatie.

2023 gold als proefjaar om te kijken op welke manier de Woo-werkzaamheden het beste belegd konden worden in de organisatie. Vanaf 2024 wordt er gestart met tijdschrijven, als middel voor het sturen en verantwoorden van de Woo-werkzaamheden.  

Sinds 2016 rapporteert Wetterskip Fryslân over het maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) door Wetterskip Fryslan in de jaarrapportage. Ondertussen is MVO doorontwikkeld naar een meer integrale blik op de maatschappij met de duurzame doelen van de Verenigde Naties, de zogenaamde SDG’s of Sustainable Development Goals, vrij vertaald in "de 17 werelddoelen voor een houdbare toekomst". Vanaf 2019 betrekken we deze 17 werelddoelen voor een houdbare toekomst steeds meer in de jaarrapportage. Hiermee houden wij rekening met onze rol en voorbeeldfunctie in de maatschappij. 

In 2023 hebben we verschillende mijlpalen bereikt in het aanpakken van ons aandeel in de klimaatcrisis en het terugbrengen van de balans in het systeem van economie, maatschappij en biosfeer. Zo is onder meer het programma 'Klimaatneutraal en circulair 2030' vastgesteld door het algemeen bestuur. Maar er zijn veel meer mijlpalen te benoemen. Alle onze opgaven dragen in zekere mate bij aan een groot aantal van de 17 werelddoelen voor een houdbare toekomst. 

Wij werken aan een agenda waarin klimaatadaptatie en klimaatmitigatie vertegenwoordigd zijn. Andere aspecten, zoals grondstoffengebruik en het bevorderen van de biodiversiteit en een betere waterkwaliteit, worden steeds belangrijker. Dit blijkt bijvoorbeeld ook in de aanpak Duurzaam GWW, en de doorontwikkeling naar duurzaam opdrachtgever- en -nemerschap, die we toepassen in onze plannen en uitvoeringsprojecten. Hierin bevinden zich aspecten die mens, milieu en welvaart beïnvloeden. Het integrale kader van de 17 werelddoelen helpt ons het gehele spectrum beter te begrijpen, zodat we weten waar onze opgaven op het gebied van duurzaamheid liggen en waar we de meeste impact hebben. 

In 2021 heeft Wetterskip Fryslân het standpunt ingenomen om in 2022 onze  duurzame doelen naar SDG’s te vertalen en daarover te rapporten in onze jaarrapportage (bron: begroting 2022 Wetterskip Fryslân, pag. 9). 

Sinds 2016 zijn de 17 ‘Sustainable Development Goals’ het internationale en universele kader voor duurzaamheid. Deze 17 duurzame ontwikkelingsdoelen hebben tot doel de wereld tot ‘een betere plek te maken in 2030’, en gaan zowel over het milieu, mensen en de welvaart van de maatschappij. Het eerste en belangrijkste doel is het beëindigen van extreme armoede, volgens de VN ‘de grootste uitdaging van deze tijd’. Verder zijn er doelen over gezondheid, onderwijs en schoon drinkwater, maar ook doelen over duurzame energie, minder ongelijkheid en het aanpakken van de klimaatcrisis. 

In dit jaarverslag is gekeken naar de wijze waarop Wetterskip Fryslân tegemoetkomt aan de United Nations Sustainable Development Goals (SDG’s). Voor een heel aantal doelen is voortgang te melden. Bij de betreffende doelen is aangegeven op welke wijze wij het SDG-doel versterken. Ook in dit jaarverslag kiezen we ervoor om uit onze activiteiten en beleidsdocumenten van Wetterskip Fryslân te herleiden in welke mate wij tegemoet zijn gekomen aan de SGD-doelen. In de tabel verderop in deze paragraaf is een overzicht opgenomen. 

Een succesvolle implementatie van de SDG’s heeft een systematische aanpak nodig. De onderstaande indeling van de SDG-doelen helpt hierbij en geeft duidelijk aan hoe gezonde ecosystemen functioneren, hoe de zoetwatercyclus en klimaatregulering de basis vormt van alle waardecreatie voor de maatschappij en de economie binnen de begrenzing van de biosfeer. Vanzelfsprekend komen hierin de kaders van MVO ook weer in naar voren: planet, people, prosperity. De biosfeer is hieraan als maatgevende begrenzing toegevoegd. 

Figuur: De gezonde ecosystemen, de zoetwatercyclus en klimaatregulering vormen de basis/het fundament van alle waardecreatie voor de maatschappij en economie, binnen de grenzen van de biosfeer ("wedding cake"). 

Figuur: Overschrijding van de planetaire grenzen naar onderzoek van het Stockholm Resiliance Centre. 

Het Stockholm Resiliance Centre doet al jaren onderzoek naar de planetaire grenzen en de overschrijding ervan als gevolg van de activiteiten van de mensheid. Zes van de negen planetaire grenzen worden al in ruime mate overschreden, zoals de beschikbaarheid van nutriënten, het CO2-gehalte in de atmosfeer, de beschikbaarheid van zoetwater en de aantasting van de biosfeer. 

Het zicht op de planetaire grenzen en de indeling van de 'wedding cake', met de biosfeer als fundament voor de maatschappij en het economisch systeem, is beeldend voor de volgorde van afhankelijkheden. Het is de opgave van nu om collectief te werken aan het herstellen van de balans.  Met oog op de overschrijding van de planetaire grenzen werken wij als waterschap aan de verschillende SDG’s.

Vanuit de kerntaken zijn we gebonden aan een aantal duurzaamheidsdoelen op het gebied van milieu (biosfeer). De Unie van Waterschappen heeft zich namens de Nederlandse waterschappen gecommitteerd aan het klimaatakkoord, het grondstoffenakkoord en een aantal andere duurzaamheidsdoelen. Deze doelen zijn leidend in het prioriteren van duurzaamheidacties die we uitvoeren. 

De Unie van Waterschappen heeft een overzicht gemaakt van SDG’s die zijn gekoppeld aan taken van het waterschap. De Waterschappen dragen bij aan het behalen van de waterdoelen binnen de SDG’s en zetten in op verduurzaming. Bij verduurzaming streven de waterschappen naar klimaatneutraliteit, energieneutraliteit en circulariteit. Deze onderwerpen vallen onder SDG 11 (duurzame steden en gemeenschappen) en SDG 13 (klimaatactie). De Unie van Waterschappen verwijst ook naar de waterdoelen SDG 6 (schoon water en sanitatie) en SDG 14 (leven in het water). 

SDG 11 staat weergegeven in de middelste laag (maatschappij) van de SDG wedding cake. De andere 3 SDG’s behoren tot de onderste laag (biosfeer) van de SDG wedding cake. Dit geeft aan dat het werk van de waterschappen van belang is voor het functioneren van de biosfeer. 

In 2018 is door het bestuur van Wetterskip Fryslân de klimaatagenda vastgesteld. Deze klimaatagenda is opgegaan in de programma's Klimaatneutraal 2030 en Klimaatadaptatie. De aansturing en verantwoording vindt nu plaats vanuit deze programma’s, via de opgave Strategie en Omgeving. 

Om alle klimaatmitigatie-activiteiten van Wetterskip  Fryslân te omvatten, hebben we een vijfsporen-aanpak gemaakt.

De doelen van het programma Klimaatneutraal en circulair 2030 dragen bij aan de SDG's 7, 9, 13 en 17  , waarbij SDG 7 (duurzame en betaalbare energie) en 13 (duurzame steden en gemeenschappen) in de middelste laag (maatschappij) van de SDG "wedding cake" zijn weergegeven, en SDG 9 (Innovatie en duurzame infrastructuur) in de bovenste laag (economie) is weergegeven. Het samenwerken (SDG 17) vormt de as van de drie lagen.

In het coalitieakkoord van 2023 is biodiversiteit als een belangrijke kernwaarde opgenomen: SDG's 14 en 15 . Deze behoren tot het fundament van de 17 werelddoelen. 

Voor duurzaamheid zijn de volgende doelen gesteld:

• We houden vast aan de klimaatdoelstellingen (energieneutraal in 2025 en klimaatneutraal en 50% circulair werken in 2030);
• We dragen bij aan het verbeteren van de waterkwaliteit en biodiversiteit;
• En we werken mee aan (recreatief-)maatschappelijke ontwikkelingen. 

De Strategie Duurzaam Opdrachtgeverschap Waterschappen (strategie DOW) is in 2021 positief besloten door de ledenvergadering van de Unie van Waterschappen. In 2022 is deze strategie uitgerold bij de waterschappen. Het programma klimaatneutraal en circulair 2030 van Wetterskip  Fryslân voorziet in deze ontwikkeling. 

De strategie DOW is bedoeld voor de gehele organisatie: van bestuur en directie tot beleid en planvorming, van budgethouders en projectleiders tot en met de inkoopadviseurs. Deze strategie gaat over de uitgangspunten en kaders die nodig zijn om duurzaam opdrachtgeverschap bij de waterschappen te laten slagen.

Bij Wetterskip Fryslân leggen we de verantwoordelijkheid niet alleen bij de opdrachtgevers (cultuurdragers), maar ook bij de opdrachtnemers. Het zo goed mogelijk verweven van de duurzaamheidsdoelen is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. 

In 2023 is een aantal werksessies en een intervisiereeks gestart voor de interne opdrachtgevers. De reeks loopt door in 2024.

Door de gehele organisatie heen, voor alle organisatieonderdelen en activiteiten, gelden deze duurzaamheidsdoelen en afspraken. Dit houdt in dat een overzicht van activiteiten, die invulling geven aan de SDG’s, gehaald dienen te worden uit de gehele organisatie. 

De onderstaande tabel is waarschijnlijk niet compleet omdat niet structureel gerapporteerd wordt over de SDG’s. De tabel is gebaseerd op de gerapporteerde mijlpalen in deze jaarrapportage.  

SDG	SDG-doel	Beleidsdoel WF passend bij  SDG	Opgave WF in paragraaf passend bij SDG:	… vanwege:
	1. Einde aan armoede	Geen specifiek beleid
	2. Einde aan honger	Geen specifiek beleid
	3. Gezondheid en welzijn	Arbo en Veiligheid
	4. Goed onderwijs	WF Campus, Een leven lang leren.	•    S&O: innovatie en educatie •    WS: Uitvoeringsplan biodiversiteit •    BV:	•    Actieve samenwerking met onderwijs, veel stagemogelijkheden, WF Campus voor interne educatie medewerkers, persoonlijk opleidingen budget.  •    Educatie en communicatie over biodiversiteit. •    Werkt aan een stimulerende werkomgeving met aandacht voor scholing en deskundige, verbindende samenwerking.
	5. Vrouwen en mannen gelijk	Geen specifiek beleid		•    WF doet het al redelijk goed op dit doel.
	6. Schoon water en sanitatie	Deltaplan zoetwater. Integraal zuiveringsplan	•    S&O: klimaatmitigatie •    S&O: klimaatadaptatie •    S&O: innovatie en educatie •    AM: ontwikkelingen en trends  •    WS: Programma stedelijk water •    WS: Duurzaam beheer zoetwater deelsystemen •    WS: Waterkwaliteit KRW-waterlichamen •    WS: Waterkwaliteits-doelen niet KRW-wateren •    OWS: Monitoring zwemwater •    WK:  •    WK: Capaciteit en hoeveelheid te verwerken afvalwater •    WK: Minder regen in riool opvangen •    WK: Zuiveringsopgave •    WK: Verbeteren waterkwaliteit •    WK: Duurzaamheidsopgave	•    Klimaatneutraal en circulair 2030: Aanpak uitstoot lachgas en methaan, productie biogas vs. verbrandingswaarde slibkoek. •    Fryslân Klimaatbestendig 2050+ •    Internationale samenwerking, Blue Deal, partner in het project Iwamamba •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers. •    Waterkwaliteit als onderdeel van een integrale aanpak. •    Strategische doel en de trits vasthouden- voorraad vormen- inlaten is daarbij belangrijk uitgangspunt. •    Continue werken aan verbetering waterkwaliteit. •    Idem. •    Monitoren, verbeterplannen en -activiteiten voor veilig zwemwater.  •    Verminderen van ons energieverbruik en onze emissies van CO2, lachgas en methaan verminderen we de klimaatvoetafdruk van de waterketen.
	7. Duurzame en betaalbare energie	Energieneutraal 2025	•    S&O: klimaatmitigatie •    AM: ontwikkelingen en trends  •    AM: Woudagemaal fossielvrij •    Ke: ontwikkelingen en trends •    WK: Duurzaamheidsopgave •    BV: Informatievoorziening en ICT •    BV: Maatregelen klimaatmitigatie	•    S&O: Klimaatneutraal en circulair 2030. •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers. •    Het gebruik van hernieuwbare diesel HVO100 is weliswaar duurder, maar draagt niet bij aan de opwarming van de aarde. •    Schoon en emissieloos bouwen (SEB) is kostbaarder dan regulier bouwen vanwege het vermijden ongewaardeerde uitstoot van CO2 en Stikstof.  •    Verminderen van ons energieverbruik en onze emissies van CO2, lachgas en methaan verminderen we de klimaatvoetafdruk van de waterketen. •    Bewustwording m.b.t. besparing energiegebruik door slimme keuzes.  •    Werken aan transport voor de toekomst bijvoorbeeld met behulp van laadpleinen.
	8. Fatsoenlijke banen en economische groei	Geen specifiek beleid (brede welvaart)		WF voldoet aan de doelstellingen van de participatiewet (quotum) voor wat betreft het bieden van werk aan mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt via Grienskip.
	9. Innovatie en duurzame infrastructuur	Programma-plan klimaatneutraal en circulair 2030 Duurzaam opdrachtgever-schap Aanpak DGWW	•    S&O: klimaatmitigatie •    S&O: innovatie en educatie •    AM: ontwikkelingen en trends •    AM: Woudagemaal fossielvrij •    Ke: ontwikkelingen en trends •    WS: Programma actieve kunstwerken •    WK: Zuiveringsopgave •    WK: Verbeteren waterkwaliteit •    WK: Duurzaamheidsopgave •    BV: Informatievoorziening en ICT •    BV: Digitale transformatie	•    Aanpak DGWW, duurzaam opdrachtgeverschap.  •    Circulair gemaal Kalverdijkje. Innovatieprogramma.  •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers •    Origineel werd het Woudagemaal op kolen gestookt, in de jaren ’60 is het omgebouwd naar het gebruik van stookolie, in 2022 is het Woudagemaal overgegaan op het gebruik van HVO100. •    Duurzaam opdrachtgeverschap voor Schoon en emissieloos bouwen (SEB) en circulair materiaalgebruik, inpassing in de omgeving en biodiversiteit.  •    Continue verbeteren van efficiëntie en beperking materiaalgebruik, toepassen DGWW (modulair bouwen, circulair gemaal Kalverdijkje).  •    Sluiten Nutriënten Kringlopen (SNuK) •    Transitie van 'doen wat je moet' naar 'doen wat je kan'.  •    Verminderen van ons energieverbruik en onze emissies van CO2, lachgas en methaan verminderen we de klimaatvoetafdruk van de waterketen. •    Transitie: sneller inspelen op veranderende behoeften.  •    Transparant en toegankelijk samenwerken aan datagedreven maatschappelijke opgaven.
	10. Minder ongelijkheid	Geen specifiek beleid
	11. Duurzame steden en gemeen-schappen	Friese klimaat-adaptatiestrategie, Fryslân Klimaatbestendig 2050+, BOVI.	•    S&O: klimaatadaptatie •    WS: Actualisatie en realisatie wateroverlastbeleid •    WK:  •    WK: Duurzaamheidsopgave	•    Fryslân Klimaatbestendig 2050+, BOVI, boezemwatersysteem.  •    2023 was een overgangsjaar. •    Waarde benutten (circulair en klimaatpositief).  •    Het (schone) water dat we produceren meer nuttig inzetten.
	12. Duurzame consumptie en productie	Actieplan MVI	•    S&O: Klimaatneutraal en circulair 2030 •    AM: •    WS: Duurzaam beheer zoetwater deelsystemen •    BV: Informatievoorziening en ICT •    BV: Klimaatneutraal en circulair inkopen	•    Verminderd grondstoffengebruik door slimmer te ontwerpen, modulair te bouwen.  •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers. •    Gebruik en de aanvulling van zoetwater moet in balans zijn, watertekorten tegengaan.  •    Zo slim mogelijk omgaan met energie- en materiaalgebruik. •    Dit geldt voor alle inkopen en opdrachten. Lang niet alles kan nu al, dus doen wat wel kan, en van daaruit de volgende stap zetten.
	13. Klimaatactie	a)    Mitigatie-doelen b)    Adaptatie-doelen	•    S&O: klimaatmitigatie •    S&O: klimaatadaptatie •    AM: ontwikkelingen en trends •    AM: Woudagemaal fossielvrij •    Ke: ontwikkelingen en trends •    Ke: Verkenning dijk- en duinversterking Schiermonnikoog •    Ke: Faciliteren maatschappelijke ontwikkelingen IJsselmeerkust •    WS: Vergroten boezemcapaciteit •    WS: Fries programma landelijk gebied (FPLG) •    WS: Veenweiden-programma 2021 - 2030 •    WS: Programma stedelijk water •    WS: Beheerplan waterlopen •    WS: Peilbeheer •    WS: Actualisatie en realisatie wateroverlastbeleid •    WS: Duurzaam beheer zoetwater deelsystemen •    WS: Toezicht en handhaving •    OWK:  •    WK: Duurzaamheidsopgave •    BV:  •    BV: Maatregelen klimaatmitigatie •    BV: Klimaatneutraal en circulair inkopen	•    Klimaatneutraal en circulair 2030. •    Fryslân Klimaatbestendig 2050+. •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers. •    Het gebruik van HVO100 is hernieuwbaar.  •    Schoon en emissieloos bouwen (SEB). •    Hoogwaterbescherming •    Slim combineren van opgaven.  •    Ruimte voor waterberging.  •    Water en bodem sturend.  •    Veenoxidatie beperken door het aanpassen van het watersysteem voor een duurzaam toekomstperspectief. •    In het licht van klimaatontwikkelingen, zoals hittestress, extreme wateroverlast en verdroging. •    Zorgen voor voldoende capaciteit voor water aan- en afvoer. •    Weersomstandigheden in relatie tot klimaatverandering.  •    2023 is een overgangsjaar.  •    Het gaat om het uitvoeren van waterconserverings-maatregelen in het zandgebied. •    Anticiperen op droogte als gevolg van klimaatverandering. •    Klimaatactie ligt aan de basis van veel processen in de waterketen. •    Omgekeerd liggen veel processen in de waterketen aan de basis van de duurzame opgave: reductie van energie en materiaalgebruik, kansen voor het terugwinnen van grondstoffen.  •    In 2023 is gewerkt aan het verkennen van de mogelijkheden voor een circulaire bedrijfsvoering. Dit wordt concreet gemaakt in 2024.
	14. Leven in het water	Water-kwaliteits-zaken, KRW, Zuivering afvalwater, Biodiversiteits-pact	•    S&O: Invasieve soorten •    Ke: ontwikkelingen en trends •    Ke: Verkenning dijk- en duinversterking Schiermonnikoog •    Ke: Faciliteren maatschappelijke ontwikkelingen IJsselmeerkust •    WS: Uitvoeringsplan biodiversiteit •    WS: Fries programma landelijk gebied (FPLG) •    WS: Programma actieve kunstwerken •    WS: Beheerplan waterlopen •    WS: Peilbeheer •    WS: Waterkwaliteit KRW-waterlichamen •    WS: Waterkwaliteitsdoelen niet KRW-wateren	•    Het wegvangen van invasieve soorten vergroot de overlevingskans voor origineel voorkomende soorten.  •    Rekening houden met de ontwikkeling van biodiversiteit. •    Rekening houden met de ontwikkeling van biodiversiteit. •    Samenspraak met omgeving, participatie.  •    Spoor 1, 2, 3 en 4, resp. biodiversiteit in en om het water op het land, in projecten, en in de bodem. •    Visvriendelijke gemalen, vispassages.  •    Waterkwaliteit en KRW.
	15. Leven op het land	KRW Biodiversiteits-pact	•    S&O: Invasieve soorten •    Ke: ontwikkelingen en trends •    Ke: Verkenning dijk- en duinversterking Schiermonnikoog •    Ke: Faciliteren maatschappelijke ontwikkelingen IJsselmeerkust •    WS: Uitvoeringsplan biodiversiteit •    WS: Fries programma landelijk gebied (FPLG) •    WS: Beheerplan waterlopen •    WS: Waterkwaliteit KRW-waterlichamen	•    Bedreigingen m.b.t. schade aan assets. •    Rekening houden met de ontwikkeling van biodiversiteit. •    Rekening houden met de ontwikkeling van biodiversiteit. •    Spoor 1, 2, 3 en 4, resp. biodiversiteit in en om het water op het land, in projecten, en in de bodem.
	16. Vrede, veiligheid en rechtvaar-digheid	Geen specifiek beleid	•    S&O: Verkiezingen algemeen bestuur •    S&O: Jongerenraad •    AM: Assets beveiligen tegen digitale criminaliteit •    WS: Toezicht en handhaving •    BV: Financieel beleid •    V: Informatievoorziening en ICT •    BV: Informatiebeveiliging en privacy •    BV: Het Waterschapshuis •    BV: Digitale transformatie •    BV: Wet open overheid •    BV: Dienstverlening; klantcontact •    BV: Basisregistratie ondergrond	•    Ordentelijk en rechtmatig verlopen.  •    Adviesorgaan voor toekomstige generatie(s). •    Het voorkomen van het uitvallen van functionaliteit door hacks van derden.  •    Eerlijk en transparant.  •    Veilig en up-to-date.
	17. Partner-schappen voor de doelen	Participatie	•    S&O: klimaatmitigatie •    S&O: klimaatadaptatie •    S&O: innovatie en educatie •    AM: ontwikkelingen en trends •    AM: stedelijk water •    Ke: ontwikkelingen en trends •    Ke: Verkenning dijk- en duinversterking Schiermonnikoog •    WS: Fries programma landelijk gebied (FPLG) •    WS: Veenweiden-programma 2021 – 2030 •    WS: Programma stedelijk water •    WS: Duurzaam beheer zoetwater deelsystemen •    WS: Monitoring zwemwater •    WK: •    WK: Zuiveringsopgave •    WK: Duurzaamheidsopgave •    BV: Het Waterschapshuis •   BV: Dienstverlening; klantcontact	•    Klimaatneutraal en circulair 2030. •    Fryslân Klimaatbestendig 2050+. •    Participatiebeleid. •    Duurzaam opdrachtgeverschap door de assetmanagers. •    In samenspraak met de gemeenten.  •    In samenspraak met de actoren.  •    Inpassing in de omgeving.