| Portefeuillehouder(s): | Gerben de Boer, Cees Pieter van Burgsteden, Monique Plantinga, Remco van Maurik |
| Organisatie: | Opgave Watersystemen |
Het watersysteem zorgt voor een juiste kwalitatieve en kwantitatieve verdeling van water. Het areaal bestaat 15.000 ha boezem, circa 1.100 geautomatiseerde kunstwerken, 5.750 stuwen en 5.150 inlaten in de deelsystemen die we dagelijks inzetten. De 5.900 kilometer hoofdwatergangen en bijna 118.000 km schouwwateren zorgen voor een fijnmazig watersysteem waarin we landbouw, natuur en de mienskip in Fryslân bedienen.
Goed waterbeheer van de boezem staat in directe relatie met de zogenaamde deelsystemen van ons watersysteem. De deelsystemen onderscheiden zich in zandgebieden, veengebieden en kleigebieden met allemaal hun specifieke eigenschappen, geschiedenis en opgaven voor het waterbeheer.
Om watertekort op te vangen en wateroverlast te voorkomen maken we gebruik van de werking van de Friese boezem. Dit uniek watersysteem omvat een aaneengesloten stelsel van meren en kanalen. Via de boezem voeren we water vanuit de beken en polders af naar het Lauwersmeer, de Waddenzee en het IJsselmeer. Watertekorten vullen we aan vanuit het IJsselmeer en we verdelen dit in ons beheergebied door het handhaven van een goed oppervlaktewaterpeil in de 8.000 peilvakken.
Naast het reguleren van water, beschermen en verbeteren we ook het oppervlaktewater. Ongeveer de helft van de oppervlakte aan water in ons gebied is aangewezen als KRW-waterlichaam. Voor deze wateren geldt de Kaderrichtlijn Water met specifieke doelen voor de waterkwaliteit.
Samen met andere overheden, landbouw, natuur en de mienskip maken we plannen voor inrichten van bergingsgebieden voor water. Ook laten we zien dat we als waterautoriteit sturend willen en kunnen zijn voor de ruimtelijke inrichting van Fryslân. Daarnaast doen we mee in het klimaatprogramma.
Het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en de programma’s Nationaal OmgevingsVisie (NOVEX) en Water en Bodem sturend (WABOS) sturen op een watersysteem dat rekening houdt met klimaatverandering en dat “sturend” is voor de ruimtelijke de inrichting van Fryslân. Deze ontwikkelingen zijn verwerkt en opgenomen in de visie Fryslân Klimaatbestendig 2050+ (ook wel BOVI). Op 18 juli 2023 heeft het algemeen bestuur van Wetterskip Fryslân deze in samenwerking met de provincie Fryslân opgestelde visie vastgesteld.
Provincie Fryslân heeft (in samenwerking met o.a. Wetterskip Fryslân) per 1 juli 2023 een eerste concept van het Fries Programma Landelijk gebied (FPLG) incl. Maatregelpakketten ingediend in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Daarmee beoogde Fryslân in aanmerking te komen voor financiële bijdragen uit het Transitiefonds.
Voor een deel van de ingediende maatregelpakketten werd versnelling via een financiering via de begroting van Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) in 2024 overeengekomen. In het najaar van 2023 en de eerste helft van 2024 is die samenwerking voortgezet met als doel eerst aanpassingen door te voeren aan de maatregelpakketten. Dit in verband met toetsing door Wageningen Economic Research (WEcR) en het ministerie, om vervolgens (voorjaar 2024) te komen tot een concreter FPLG 2.0 en deze per september 2024 in te dienen bij het ministerie.
Met de vaststelling van het hoofdlijnenakkoord verviel in juni 2024 het transitiefonds. Met het uitgewerkte regeerprogramma werd in september 2024 ook het NPLG beëindigd. In december 2024 heeft het ministerie van LVVN met de kamerbrief 'Ruimte voor Natuur en Landbouw' een alternatief voor het NPLG aangekondigd. Een nadere uitwerking van een generiek en een gebiedsspecifiek spoor komt in het voorjaar van 2025.
Door het herijken van het Water beheer programma (WBP) in combinatie met een uitvoeringsplan voor de BOVI werken we aan de eerste fase van de adaptatiepaden 'op weg naar een klimaatbestendig watersysteem in Friesland'. Op die manier houden we koers op het lange termijn perspectief zoals beschreven in de BOVI .
De deadline voor het halen van de doelen van de Kaderrichtlijn Water (KRW) komt snel dichterbij (2027). Er zijn zorgen over het halen ervan, zo is het Rijk onlangs een KRW-impulsprogramma gestart om goed voorbereid te zijn op de verantwoording die in 2027 volgt richting Europa. Dit impulsprogramma vergt veel inzet vanuit het waterschap. We zijn volop bezig met het uitvoeren van maatregelen, het voorbereiden ervan en tegelijk het monitoren, bepalen van de toestand en zo nodig bijsturen op maatregelen. Zelf willen we ook onze voorgenomen maatregelen evalueren in 2024. Dit staat op gespannen voet met wat derden van ons vragen, want niet alleen het Rijk vergt extra personele inzet. Ook in de pers en vanuit particuliere organisaties komt er steeds meer aandacht voor het halen van de doelen en naleven van de KRW-bepalingen.
In onderstaande tabel staat de voortgang van de realisatie van de beleidsmaatregelen. Iedere beleidsmaatregel wordt verder toegelicht.
In 2024 beginnen we met het opstellen van een nieuw boezemplan. Daarin beoordelen we nut en noodzaak van één of meer extra zeegemalen.
We houden water op de hoge zandgronden zoveel mogelijk vast en stimuleren initiatieven daartoe. Dat betekent dat we zorgen dat op de hoge delen meer regenwater naar het grondwater kan zakken en dat in de lage delen, zoals de beekdalen, water vertraagd wordt afgevoerd. Hierbij houden we rekening met de gestelde eisen aan de waterkwaliteit.
We vergroten voor 2035 de bergingscapaciteit van de boezem. Daarvoor realiseren we bergingsgebieden en breiden we het oppervlakte voor de Friese boezem uit. Hierbij werken we samen met provincie, natuurbeheer en andere partijen om te bepalen welke gebieden we daarvoor gaan inrichten. De hectares hangen nauw samen met de actualisatie van het boezemplan.
In 2023 is de toetsing aan normering regionale wateroverlast afgerond. Dit geeft inzicht in de (klimaat)robuustheid van de deelsystemen. Dit inzicht gebruiken we om wateroverlastbeleid te actualiseren. Bij deze actualisatie hanteren we de uitgangspunten uit de visie Fryslân Toekomstbestendig 2050+. De vaststelling van dit beleid wordt voorgelegd aan het algemeen bestuur.
We leggen voor een deel van het beheergebied peilbesluiten vast. De vrij afstromende gebieden zonder wateraanvoer maken daar geen deel meer van uit. Het gaat om verschillende typen peilbesluiten:
In 2024 is de achterstand die bij de revisiepeilbesluiten is opgelopen grotendeels weg. Een extern bureau zal drie revisiepeilbesluiten opstellen voor de gebieden Noardlik Westergoa, Súdwesthoeke en de Greidhoeke.
Met baggeren zorgen we voor een goed functionerende en gezonde waterinfrastructuur. We voeren baggerwerken uit in de hoofdwateren/(boezem)vaarten waaronder E- en F-vaarwegen. Daarbij toetsen we ook de kwaliteit van het baggerslib om te beoordelen of we slib moeten afvoeren naar depots voor verontreinigde bagger.
We werken doorlopend aan het programma actieve kunstwerken. Doel is om het bestaande areaal actieve kunstwerken in een goede staat te krijgen en te houden. Dit doen we volgens een vaste werkwijze. Daarbij houden we rekening met beschikbare budgetten en (personele) capaciteiten. We vervangen en reviseren assets in ons hele beheer gebied maar er is de komende jaren speciale aandacht voor de Greidhoeke.
De Greidhoeke ligt grofweg tussen de steden Leeuwarden, Franeker, Bolsward en Sneek. In het gebied staan 191 gemalen. Dit is 20% van het totale areaal. De gemalen komen voor een groot gedeelte uit de jaren ‘80 en ‘90. We hebben gekozen voor een programmatische aanpak waarbij in 2030 alle (geautomatiseerde) assets in de Greidhoeke zijn onderzocht en waar nodig gereviseerd of vernieuwd.
In de projectfase passen we de methodiek van duurzaam grond- weg- en waterbouw toe. Zo maken we duurzaamheid tot een integraal onderdeel in het ontwerp. Daarnaast werken we binnen assetmanagement aan standaardisatie waarbij we duurzaamheid, kosten en levensduur tegen elkaar afwegen.
In ons beheergebied zijn circa 8.000 peilgebieden. Deze peilgebieden zijn vastgesteld en vastgelegd in de peilbesluitenkaart. Bij iedere asset geldt het peil uit het geldende peilbesluit. Aan de hand van de peilschalen en software voor het bedienen van assets wordt gecontroleerd of het juiste peil is ingesteld. Tijdens periodes van droogte wijken we waar nodig en waar mogelijk af van de peilbesluiten. De beheermaatregel (dreigend) watertekort geeft ons de ruimte om de peilen tijdelijk te verhogen. Tijdens periodes van wateroverlast anticiperen we juist door de peilen tijdig te verlagen om extra berging te creëren.
Vanuit de Europese KaderRichtlijn Water (KRW) worden eisen gesteld aan de bescherming en verbetering van de waterkwaliteit. Overheden hebben de verplichting hun bevoegdheden in te zetten om hieraan te voldoen.
In 2021 is voor de periode 2022-2027 een nieuwe KRW-beslisnota vastgesteld. De KRW-beslisnota bevat voor 24 waterlichamen een totaal van 116 maatregelen die uitgevoerd moeten worden. In het uitvoeringsplan is de programmering van de uitvoering van deze maatregelen opgenomen. Volgens bestuurlijk besluit voeren we, eventueel samen met de provincie, 82 van de 116 maatregelen uit. De maatregelen bestaan uit aanleg van natuurvriendelijke zones, visvriendelijk maken van kunstwerken, ecologisch beheer en onderhoud, waterkwaliteitsbaggeren en het verkennen van verdergaande zuivering afvalwater, aanpak landbouw via het Deltaplan agrarisch waterbeheer (DAW) en aanpak overstorten in samenwerking met gemeenten. Ook worden de vergunningen geactualiseerd.
Ongeveer de helft van het water in ons beheergebied behoort niet tot de KRW-waterlichamen ('niet KRW-wateren'). Met de provincie hebben we afgesproken om ons bij de bescherming van deze wateren te richten op drie categorieën:
Elk van deze categorieën heeft een eigen aanpak. Daarmee gaan we de komende jaren samen met de provincie aan de slag.
In 2024 wordt de methodiek voor het beschermen en verbeteren van wateren in de bebouwde omgeving, gemeente voor gemeente, gezamenlijk verder toegepast. We koppelen het bepalen van doelen aan het opstellen van zogenoemde beheer- en onderhoudsplannen binnen het programma stedelijk water. Hierin leggen we ook de afspraken over waterkwantiteitsbeheer vast. Voor het beschermen en verbeteren van wateren in natuurgebied starten we met de provincie in 2024 met het uitvoeren van een werkprogramma.
Wij monitoren jaarlijks de waterkwaliteit van zwemwateren. We stellen verbeterplannen (zwemwaterprofielen) op voor zwemwateren die nog geen ‘goed’ of ‘uitstekend’ scoren. Samen met onze partners nemen we maatregelen om de waterkwaliteit te verbeteren. Het kan hierbij om praktische maatregelen gaan, maar ook om afspraken over communicatie, regelgeving, handhaving, taakverdeling en samenwerking. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de maatregelen ligt bij de betrokken partijen zoals gemeenten, exploitanten en de provincie Fryslân. In sommige gevallen is er meer onderzoek naar de oorzaken van verontreinigingen nodig. Hierover maken we afspraken met de betrokken partijen.
Aandacht voor biodiversiteit is onderdeel van en gekoppeld aan ons reguliere werk en draagt bij aan schoon en voldoende water in het watersysteem
We willen dat Fryslân klimaatbestendig is, zoals in onze blauwe omgevingsvisie (BOvi) omschreven.
Bovendien streven we ernaar om met onze BOvi externe impact te hebben op het beleid en de plannen van derden. Op deze manier willen we onze maatschappelijke rol als waterautoriteit voor het watersysteem vervullen en samenwerken aan een klimaatbestendig Fryslân in 2050.
De Unie van Waterschappen heeft een nieuwe concept handreiking watertoets 2.0 opgesteld (2023). Deze handreiking geeft aan hoe art. 5.37 besluit kwaliteit leefomgeving onder de Omgevingswet (weging waterbelang) opvolger van de watertoets - optimaal kan bijdragen aan de nieuwe positie van het waterbelang in de ruimtelijke planvorming.
Ons waterschap is van en voor de samenleving. We werken in gebieden nauw samen met gemeenten en provincie, als één overheid. Ieder vanuit eigen taken en bevoegdheden. We leggen hierover afspraken vast, ook over de inzet van procesgelden en menskracht door het waterschap.
We werken samen met de landbouw aan het vergroten van het waterbergend vermogen van de bodem.
Er is een maatschappelijk, financieel en juridisch aanvaardbare oplossing voor woningen met funderingsproblemen in het veenweidegebied. Via het bestuurlijk overleg funderingen wordt het bestuur geïnformeerd.
In zes gebiedsprocessen werken we samen met partners aan plannen of maatregelen om de veenweidedoelen te realiseren. Belangrijke doelen zijn onder andere het aanpassen van het watersysteem aan klimaatverandering en een duurzaam toekomstperspectief voor de landbouw.
Wetterskip Fryslân is sinds 2023 energieneutraal en wil in 2030 klimaatneutraal zijn en circulair in 2050.
In onderstaande tabel zijn de netto lasten voor de opgave Watersysteem opgenomen. Deze netto lasten zijn per beleidsproduct ingedeeld, zoals deze in de landelijke standaard indeling voor waterschappen is voorgeschreven.
| bedragen x € 1.000 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Opgave | Jaarrekening 2024 | Actuele begroting 2024 | Oorspronkelijke begroting 2024 | Verschil actuele begroting - jaarrekening | |||
| Aanleg en onderhoud vaarwegen en havens | -1.313 | -1.235 | -1.270 | -78 | |||
| Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen | -24.655 | -22.716 | -25.933 | -1.939 | |||
| Adviezen vergunningen | -115 | -116 | -211 | 1 | |||
| Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems | -5.004 | -5.579 | -5.803 | 575 | |||
| Beheer hoeveelheid water | -26.181 | -25.685 | -29.301 | -496 | |||
| Beheerinstrumenten watersystemen | -607 | -601 | -1.020 | -6 | |||
| Calamiteitenbestrijding watersystemen | -39 | -0 | 0 | -39 | |||
| Eigen plannen | -6.988 | -7.201 | -10.474 | 212 | |||
| Handhaving | -514 | -583 | -991 | 69 | |||
| Monitoring watersystemen | -4.316 | -4.866 | -6.873 | 549 | |||
| Plannen van derden | -271 | -346 | -447 | 75 | |||
| Toezicht | -1.036 | -1.263 | -2.013 | 228 | |||
| Vergunningen en meldingen | -1.514 | -1.434 | -3.390 | -80 | |||
| Netto resultaat opgave | -72.555 | -71.624 | -87.726 | -931 | |||
| * Centralisatie van overhead | 0 | -3.022 | 0 | 3.022 | |||
| Totaal resultaat opgave | -72.555 | -74.646 | -87.726 | 2.091 | |||
| * In december 2024 heeft het algemeen bestuur een budgetwijziging vastgesteld in relatie tot centralisatie van overhead binnen Bedrijfsvoering. | |||||||
Het netto resultaat van de opgave bedraagt € 931.000 negatief. De grootste afwijkingen worden per beleidsproduct hieronder nader toegelicht:
Aanleg, verbetering en onderhoud watersystemen:
De exotenbestrijding heeft een overschrijding van € 1.187.000. In 2024 was extra inzet nodig, deels om achterstallige werkzaamheden van vorig jaar in te halen. Dankzij deze inspanningen is de verspreiding van exoten beperkt en is hergroei van achtergebleven resten voorkomen. Op termijn kan dit de bestrijdingskosten verlagen. Daarnaast is door tijdelijke vervanging van personeel voor de bestrijding van de muskusratten € 150.000 meer uitgegeven.
Als gevolg van wegwerken van achterstanden uit 2023 en hoger uitgevallen aanbestedingen voor een tweetal rayons is een overschrijding ontstaan van € 119.000. Vanwege de budget neutrale verschuivingen voor de personele inzet en
doorbelasting vanuit beleidsproduct Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems zorgt dit hier voor een overschrijding van € 483.000 en bij Baggeren van waterlopen en saneren van waterbodems voor een onderschrijding.
Beheer hoeveelheid water
De verbruikskosten voor elektriciteit zijn € 424.000 hoger door de grote hoeveelheid neerslag in vergelijk met 2023 (ruim 1,5 miljoen Kwh. hoger). De gunstige tarieven en lagere energiebelasting dempen deze kostenstijging enigszins. De kosten voor netbeheer zijn wel hoger dan de uitgangspunten in de begroting evenals de bijdrage voor het lidmaatschap van de energiecoöperatie OVEF. Daarnaast zijn er overige kleine nadelige verschillen van € 72.000.
Eigen plannen
Het uitvoeringsplan 2024 van Veenweide en Waterbeheerplan bleken te ambitieus te zijn waardoor er een vertraging is ontstaan op de voortgang van het programma. Dit was eerder ook al bij voortgangsrapportage II vermeld en heeft uiteindelijk geresulteerd in een onderschrijding van personeelskosten van € 212.000.
Monitoring watersystemen
Door lagere toerekening van kosten van diverse vakgroepen aan monitoring watersystemen ontstaat een voordeel van € 404.000. Daarnaast is er € 145.000 minder uitgegeven aan het uitbesteden van metingen door derden.
Toezicht
Door een hogere doorbelasting van gemaakte uren voor toezicht van directe lozingen in het kader van de omgevingswet ontstaat een voordeel € 228.000.
In onderstaande tabel zijn in de kolom Begroot krediet 2024 de verwachtte investeringskredieten voor 2024 weergegeven. Deze investeringen zullen in de toekomst tot kapitaallasten (afschrijving en rente) gaan leiden in de exploitatie. De kolom Verstrekkingen 2024 geeft de daadwerkelijke verstrekkingen weer.
Het verschil tussen Bruto en Netto kan verklaard worden door bijdragen van derden die wij ontvangen voor de projecten die wij uitvoeren, denk hierbij aan subsidies, bijdragen van derden of co-financiering.
| bedragen x € 1.000 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Opgave Watersysteem | Begroot krediet 2024 | Verstrekkingen 2024 | Verschil | |||
| Bruto | Netto | Bruto | Netto | Bruto | Netto | |
| Infrastructuur geautomatiseerde assets WS | 400 | 400 | 400 | 400 | 0 | 0 |
| Inrichting watersystemen | 1.750 | 1.750 | 370 | 370 | 1.380 | 1.380 |
| KRW - inrichtingsmaatregelen | 2.200 | 2.200 | 330 | 330 | 1.870 | 1.870 |
| Kunstwerken actieve waterbeheersing | 12.250 | 12.250 | 11.395 | 11.395 | 855 | 855 |
| Uitvoeringsprogramma Veenweide | 400 | 400 | 0 | 0 | 400 | 400 |
| Eindtotaal | 17.000 | 17.000 | 12.495 | 12.495 | 4.505 | 4.505 |
De kredietverstrekking blijft € 4.505.000 achter bij hetgeen beschikbaar is gesteld voor 2024. Voor Kunstwerken actieve waterbeheersing is vertraging ontstaan door grondverwerving- en juridische trajecten Voor de portfolio's Inrichting Watersystemen en KRW is gewacht op de evaluatie van de KRW maatregelen eind 2024. Ten aanzien van Veenweide zijn er landelijke ontwikkelen die spelen zoals rond het NPLG, waardoor er in 2024 geen aanvragen meer gedaan zijn.