Opgave Strategie en omgeving

In 2025 willen we energieneutraal zijn. Energieneutraal gaat over het gebruik van elektriciteit en gas. Als we energie besparen en zoveel mogelijk energie die we nodig hebben duurzaam opwekken, dan stoten we minder CO2 uit. Dit is daarmee een tussenstap op weg naar onze ambitie van klimaatneutraliteit. We hebben de afgelopen jaren allerlei maatregelen uitgevoerd om energie te besparen. Inmiddels wekken we 30% van ons energiegebruik duurzaam op.

We willen in 2030 volledig fossielvrij zijn. Om dat te bereiken, gaan we door met de vergroening van ons wagenpark en materieel. Zolang we nog diesel gebruiken, kopen we blauwe diesel. De voertuigkeuzes voor het personenwagenpark zijn al fossielvrij. We kiezen voor blauwe diesel en elektrisch. We stimuleren onze medewerkers om de uitstoot zoveel mogelijk te beperken. Denk aan: carpoolen, fietsen, decentraal werken, openbaar vervoer en thuiswerken. 

Momenteel meten we op enkele rwzi’s onze uitstoot van lachgas en methaan. Op basis van deze monitoring maken we in 2022 een plan om deze uitstoot zoveel mogelijk terug te dringen. De resterende uitstoot compenseren we door bij de optimalisatie van de slibketen (inclusief eindverwerking) in te zetten op vastleggen van CO2 die vrijkomt uit de schoorsteen van de slibverbrandingsinstallatie.

In 2030 willen we volledig klimaatneutraal zijn en circulair werken. Ook in het landelijke klimaatakkoord 2 is afgesproken dat grond- weg en waterwerken (GWW) in 2030 klimaatneutraal en circulair zijn. Daarvoor ontwikkelden opdrachtnemers en opdrachtgevers die werkzaam zijn in deze sector in 2021 een landelijke aanpak. Dit traject sluit aan bij de sporen waaraan de Unie van Waterschappen werkt, namelijk ‘Strategie Circulaire Waterschappen’, ‘Strategie Duurzaam opdrachtgeverschap’, ‘Strategie Klimaat neutrale waterschappen’, ‘CO2-beprijzing voor waterschappen’ en ‘Energie- en grondstoffenfabrieken’.

Door onze eigen CO2-uitstoot terug te dringen, dragen we ons steentje bij aan een duurzaam Fryslân. Door een actieve rol in en financiële bijdrage aan het Veenweideprogramma 2021- 2030 nemen we onze verantwoordelijkheid als waterbeheerder om de CO2-uitstoot uit dit gebied terug te dringen. Ook helpen we anderen CO2-uitstoot terug te dringen. Enerzijds door onze regulerende rol goed in te vullen voor alle energie- en klimaatinitiatieven die de komende decennia gaan spelen. Anderzijds door een proactieve rol in de energietransitie op het gebied van bijvoorbeeld aquathermie.

Klimaatpartner zijn is geïntegreerd in de andere vier sporen. In hoofdstuk 5 van het programma ‘klimaatneutraal en circulair in 2030’ staat wat we concreet doen als klimaatpartner. 

De Blauwe Omgevingsvisie (BOvi) is een integrale langetermijnvisie voor de toekomst van het Friese watersysteem. Als tijdlijn nemen we 2050 met een doorkijk naar 2100. De visie geeft aan hoe het watersysteem en het waterbeheer richting kunnen geven aan toekomstige ontwikkelingen op gebied van landgebruik en land(schaps)inrichting. Daarbij houden we rekening met de effecten van klimaatverandering. Ook geven we onze visie op hoe we met water als centraal en verbindend element kunnen omgaan met een aantal maatschappelijke opgaven. Denk aan circulaire economie, energietransitie en biodiversiteit. Met de BOvi bieden we onze externe partners (provincie, gemeenten, Rijkswaterstaat, Vitens, landbouworganisaties, natuurbeheerders en de recreatiesector) bovendien houvast over de intenties en de koers van het waterschap. Bij dit alles werken we nauw samen met de provincie Fryslân om een gedeelde visie op de toekomstige inrichting van Fryslân te ontwikkelen. Daarbij is in een bestuursopdracht afgesproken dat het waterschap de BOvi vaststelt en dat er een gezamenlijke Blauwe Drager komt die door het waterschap en de provincie wordt vastgesteld. Deze Blauwe Drager dient als input voor de eerstvolgende herziening van de provinciale Omgevingsvisie. 

2022 stond in het teken van de interactie met de omgeving. Inwoners en stakeholders hebben in het najaar inbreng geleverd tijdens gebiedsbijeenkomsten. Daarnaast is een speciale bijeenkomst voor jongeren georganiseerd. De BOvi en Blauwe Drager zullen in het voorjaar van 2023 voor inspraak ter inzage gelegd worden. De BOvi en Blauwe Drager vormen de input voor het Fries Programma Landelijk Gebied (FPLG) en de uitwerking van het Nationale Omgevingsvisie Extra (NOVEX).

Met onze corporate- en projectcommunicatie zetten we in op het vergroten van het waterbewustzijn (het belang van ons werk) de zichtbaarheid van ons werk en de betrokkenheid van onze stakeholders. 
Daarnaast werken we via het Fries bestuursakkoord Water en Klimaat (FBWK) samen met andere overheden aan het vergroten van het waterbewust handelen van inwoners, bedrijven en stakeholders. De communicatie is gericht op het aanjagen van klimaat adaptief handelen, zichtbaar maken van wat er al gebeurt en verbinden van initiatieven en partijen. Deze maatregel werken we uit in de opgave bedrijfsvoering.

In 2022 is vanuit het FBWK in overleg met de leden van het Provinciaal Bestuurlijk Overleg Water (PBOW) besloten om de inzet van de aanjager Waterbewustzijn te beëindigen.  Door diverse ontwikkelingen is het doel van het FBWK om het waterbewustzijn te vergroten voor een belangrijk deel behaald. Ook wordt het waterbewustzijn de komende jaren vanuit de verschillende partipatieprocessen verder vormgegeven. Hierin is geen rol (meer) weggelegd voor het FBWK. 

Net zoals in 2021, bereidden we ook in 2022 een gezamenlijke subsidieaanvraag in het kader van de impulsregeling klimaatadaptatie van het Rijk voor. Hiervoor worden projecten geselecteerd in de investeringsprogrammering die een bijdrage leveren aan klimaatadaptatie. In de impulsregeling klimaatadaptatie is € 13,7 miljoen aan subsidie gereserveerd voor de werkregio Fryslân (De Friese gemeenten, Wetterskip Fryslân en Provincie Fryslân). In het eerste deel in 2021 hebben we twee projecten ingediend waarvoor een subsidiebedrag van € 181.500 is aangevraagd. Alle projecten zijn geprogrammeerd en vragen geen extra eigen financiële middelen. Indien de subsidie wordt gehonoreerd betekent dit dat er 33% (dat is het subsidiepercentage) aan ruimte komt (ruimtebieder) in de investeringsprogrammering. Deze maatregel werken we uit in de opgave deelsystemen.

De aanvragen over de impulsregeling worden conform afspraak ingediend. In 2022 hebben we drie projecten ingediend waarmee een totaal subsidiebedrag is gemoeid van ruim een half miljoen euro.  De beschikking van het Rijk wordt begin maart 2023 verwacht.

Samen met de provincie Fryslân brengen we in kaart wat de gevolgen zijn van de verwachte klimaatverandering op de boezem (stelsel van sloten, vaarten en kanalen). Als tijdlijn nemen we het jaar 2100. We stellen knelpunten vast en schetsen mogelijke oplossingen: het boezempeil stijgt met de zeespiegel mee, blijft gelijk of daalt met het maaiveld mee, we gaan meer of minder bergen en bufferen. Voor de zomer van 2022 hebben we samen met de belanghebbenden de effecten van de mogelijke oplossingen in beeld gebracht. Ook hebben we bekeken of sommige oplossingen af kunnen vallen. In de tweede helft van 2022 en in 2023 hebben we de kansrijke scenario’s in beeld gebracht die bijdragen aan een robuust en veerkrachtig boezemsysteem. In 2024 nemen we op basis daarvan een beslissing over de toekomstige adaptatie van het Friese boezemsysteem. De scenario’s uit de boezemverkenning zijn input voor de Blauwe Omgevingsvisie (BOvi).

We hebben het speelveld van oplossingsrichtingen bepaald, zoals het boezempeil stijgt met de zeespiegel mee, blijft gelijk of daalt met het maaiveld mee, we gaan meer of minder bergen en bufferen. Met het uitwerken van de BOvi is besloten om het strategische gedeelte van de Boezemvisie op te nemen in de BOvi.

De werkgroep ruimtelijke adaptatie van het Regionaal Bestuurlijk Overleg (RBO) Noord voert in 2022 een stresstest uit van vitale en kwetsbare functies (V&K). De waterschappen zijn daarbij verantwoordelijk voor de kwetsbare functies Keren en beheren oppervlaktewater en Waterketen. Op basis van deze stresstest kunnen afzonderlijke partijen maatregelen treffen om het risico op uitval van V&K door weersextremen te minimaliseren.

Deze maatregel is verder uitgewerkt in de opgave Waterketen.

Gemeenten zijn niet langer verplicht om een basisrioleringsplan op te stellen. Daardoor ontbreekt bij ons het overzicht over de uitbreidingen en aanpassingen in het gemeentelijke rioleringsstelsel. Daardoor weten we niet precies wat de omvang is van onze afnameverplichting voor gemeentelijk afvalwater. Betere afstemming met gemeenten is dus nodig. Ook zien wij in betere samenwerking kansen voor een meer integrale benadering van het stedelijk watersysteem (afvalwater, oppervlaktewater en grondwater). De afspraken met gemeenten leggen we vast in waterakkoorden. In 2021 hebben we met de gemeente Leeuwarden hiervoor onderzoeken uitgevoerd.

Deze maatregel is verder uitgewerkt in de opgave Waterketen.

De Waterwet en de Omgevingswet verplichten ons om elke zes jaar het Waterbeheerprogramma (WBP) te actualiseren. Dit programma geeft inzicht in de opgaven en maatregelen op de kortere termijn (2022-2050). We actualiseren het programma aan de hand van de intern opgeleverde Integrale Waterrapportage (IWR) en input vanuit (lopende) studies en processen. Denk aan de Friese boezemverkenning, de uitgangspunten van de Beleidsnota duurzaam beheer zoetwater en het Veenweideprogramma 2020-2030. Ook hier werken we nauw samen met de provincie Fryslân, die op hetzelfde moment werkt aan haar Regionale Waterprogramma (RWP).
Het Waterbeheerprogramma 2022-2027 loopt voor op de Blauwe Omgevingsvisie (BOvi). De vertaling van de visie naar prioriteiten, doelen en maatregelen op middellange termijn komen in het daaropvolgende Waterbeheerprogramma (WBP).

In 2022 is het Waterbeheerprogramma 2022-2027 vastgesteld. 

Het programma WF in de Mienskip moet ons bewust maken over hoe we beter kunnen inspelen op vragen uit de Friese samenleving en wat daarbij onze rol is. Een voorbeeld hiervan is right to challenge. 
Met het programma:

• brengen we samenhang aan in de wijze van participatie in onze plannen en projecten; 
• zorgen we dat we sneller en duidelijker antwoorden kunnen geven op vragen van maatschappelijke initiatieven; 
• richten we onze organisatie verder in op right to challenge; 
• zijn we duidelijk over waar het right to challenge niet geldt;
• stellen we participatiebeleid op en implementeren het.

De Omgevingswet treedt naar verwachting op 1 januari 2024 in werking. Het doel van de Omgevingswet is een verbetering van de dienstverlening van de overheid aan inwoners en het bedrijfsleven. Dit wordt bereikt door vereenvoudiging van de regelgeving en in te zetten op een meer participatieve en ondersteunende houding. Ook stimuleert de wet een manier van werken die wensen uit de samenleving begeleidt en uitgaat van samenwerking met alle betrokken partijen. Participatie moet daarom een plek krijgen in onze werkprocessen. Bij de totstandkoming van de nieuwe juridische kerninstrumenten (waterschapsverordening, projectbesluiten, Waterbeheerprogramma en Blauwe Omgevingsvisie) moeten we kunnen aantonen hoe participatie is toegepast. Ook is participatie een vereiste in de vergunningprocedure. Initiatiefnemers die een vergunningaanvraag indienen, moeten aantonen of en hoe zij hun omgeving betrokken hebben. Daarnaast moet een digitaal stelsel omgevingswet (DSO) de toegang tot de dienstverlening en informatie van de overheid makkelijker maken. Onze organisatie neemt maatregelen om te voldoen aan de eisen van de Omgevingswet.

We werken al bij veel onderwerpen samen met andere overheden, waaronder de provincie Fryslân. 
We kijken naar mogelijkheden om deze samenwerking te verdiepen. Een voorbeeld is het ontwikkelen van ‘de Friese samenwerking’ en de aanpak van het Veenweidegebied. Daarnaast zijn we betrokken bij het opstellen van de lange termijn studie boezem en het provinciale waterprogramma in samenhang met ons eigen waterbeheerprogramma. Met de provincie en gemeenten ontwikkelen we een werkwijze om maatschappelijke initiatieven als één overheid te benaderen. 
Met het oog op efficiency en kwaliteit hebben we in 2022 het principe van de Fryske Flekspool verder uitgediept zodat we daar in 2023 mee gaan werken.  

Het programma Blue Deal heeft één duidelijk doel: 20 miljoen mensen in 40 stroomgebieden wereldwijd aan schoon, voldoende en veilig water helpen. De waterschappen stellen zich daarbij op als een partner die helpt bij het zoeken naar oplossingen. We leren over en weer, waardoor ook de Nederlandse waterbeheerders hun werk kunnen blijven verbeteren. 
Wij leveren een bijdrage aan deze internationale samenwerkingsprogramma Blue Deal Mozambique. Het programma ondersteunt de drie Mozambikaanse waterschappen om hun taken op het gebied van waterveiligheid, watervoorziening en waterkwaliteit te verbeteren. Daarbij verzorgen we de landelijke coördinatie. Als vervolg op het afgeronde sanitatieproject gaat het Blue Deal-programma door met het ondersteunen van de gemeente Beira bij haar taken op het gebied van sanitatie en stedelijk waterbeheer. Binnen het Blue Deal-programma verdubbelt het Rijk de inzet van de Nederlandse en Mozambikaanse waterschappen. Het programma levert een bijdrage aan duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG's) zoals Schoonwater en sanitatie (SDG 6) en klimaatactie (SDG 13).

Naast de Blue Deal loopt er nog een klein project (IWAMAMBA) voor ondersteuning op het gebied van grondwaterbeheer bij een van de Mozambikaanse waterschappen.  Voor dit programma is er een cofinanciering beschikbaar van het Ministerie voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. 

Afgelopen jaar zijn innovatie en educatie gecombineerd. Zo gaan kennis delen en innovaties invoeren hand in hand. Hierdoor maken we beter zichtbaar wat er in een innovatieproject is geleerd, kunnen we deze kennis presenteren, door ontwikkelen en deze onderdelen delen binnen en
buiten Wetterskip Fryslân. Daarnaast verwachten we dat deze geïntegreerde aanpak bevordert dat alle waterschappers hun werk doen vanuit een trots gevoel op het waterwerk, met gevoel voor het grotere geheel en de bedoeling van onze opgaven. Door meer te horen over het werk van anderen, begrijpen we het belang van het grotere geheel. 
We onderscheiden binnen ons innovatieprogramma de volgende vier innovatiethema’s: 

• duurzaamheid en kringlopen
• innovaties in het watersysteem
• optimaliseren zuiveren
• sociale en maatschappelijke innovatie

Naast de bovengenoemde innovatieprojecten zijn er vanuit de primaire opgaven nog meer innovatieve onderzoeken met een eigen financieringsstroom. Educatie heeft als taak het waterbewustzijn in de samenleving op peil te houden. We werken actief samen met het onderwijs door onder andere stages, gastlessen en leerprojecten voor studenten (WO/HBO/MBO). De resultaten zijn voor zowel de studenten als voor ons leerzaam.
We bieden educatieve excursies aan bij onze assets. We werken landelijk samen met andere waterschappen om educatie materiaal te ontwikkelen voor het onderwijs. We werken intern samen met andere projecten (bijv. WF in de Mienskip) om inwoners te bereiken met educatieve doelen. Kleine subsidies besteden we met name aan samenwerking met inwonersinitiatieven waarbij water en kunst en cultuur aan elkaar gekoppeld zijn.

In 2022 hebben wij de verdere integratie van educatie en innovatie vormgeven en een bijdrage geleverd aan de lerende organisatie. Kennis ontwikkelen, delen en invoeren gaat dan hand in hand.