Otto van der Galiën
Schoon en gezond water is van groot belang. Voor de bescherming van de volksgezondheid en de kwaliteit van onze leefomgeving. Maar ook voor recreatie, natuur en economie. Vanuit de opgave waterketen leveren we hier een belangrijke bijdrage aan.
We dragen bij aan een goede waterkwaliteit
We zuiveren het huishoudelijk en industrieel afvalwater in ons beheergebied. Zo dragen we bij aan een goede kwaliteit van het oppervlaktewater en een duurzame leefomgeving voor mens en dier. Dit doen we door het beheren, onderhouden en continu verbeteren van onze zuiveringsinstallaties en bijbehorende transportstelsels. Het behalen van de waterkwaliteitsdoelen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) is een belangrijke ambitie voor ons.
We houden rekening met klimaatverandering
Samen met onze ketenpartners, waarvan gemeenten de belangrijkste zijn, zorgen we voor een infrastructuur die rekening houdt met klimaatverandering (klimaatadaptatie). Het afkoppelen van hemelwater door gemeenten is een belangrijke maatregel om het (vuilwater)riool te ontlasten. Hierdoor verbeteren de zuiveringsprestaties en verminderen het aantal riooloverstorten (met vervuild afvalwater).
Afvalwater als grondstof
Grondstoffen, reststoffen en energie (her)gebruiken we zo duurzaam mogelijk. Ook het gezuiverde water zien we als een grondstof. Dit water kunnen we nuttig inzetten voor de industrie, maar ook als water voor de natuur. Met het terugwinnen van grondstoffen dragen we bij aan een circulaire economie. Effecten op milieu, maatschappij en financiën wegen we hierbij integraal af.
Beleids- en beheernota zuiveren
In 2022 gaven we verder invulling aan de doelen en maatregelen van de in 2019 vastgestelde beleids- en beheernota zuiveren.
Klimaatdoelstellingen
We willen de uitstoot van CO2 terugbrengen naar nul in 2030 en we willen in 2025 energieneutraal zijn. Ook de uitstoot van lachgas en methaan vanuit het zuiveringsproces en de slibverwerking draagt bij aan de klimaatverandering. Het gaat daarbij om ongeveer 40% van onze totale bijdrage aan de klimaatvoetafdruk. Ongeveer 70% van ons elektriciteitsverbruik vindt plaats binnen de opgave Waterketen. Een groot deel van onze duurzaamheidsdoelstellingen zullen we daarom binnen deze opgave moeten realiseren. Met het uitvoeren van de slibstrategie verwachten we een grote bijdrage te kunnen leveren.
In 2022 zijn een achttal trends en ontwikkelingen geïdentificeerd als meest betekenisvol voor het waterschap. Deze zijn voor de opgave Waterketen verder vertaald. De trends en ontwikkelingen zijn:
Daarnaast is eind 2022 de Europese Richtlijn Stedelijk Afvalwater gepubliceerd. Deze ligt nu bij de lidstaten voor zienswijzen. Deze richtlijn gaat er voor zorgen dat de waterkwaliteit verder gaat verbeteren. Enerzijds doordat emissies nog verder teruggebracht worden, anderzijds komt er meer aandacht om medicijnen en micro's uit afvalwater te verwijderen. Deze richtlijn wordt op zijn vroegst in 2024 definitief.
Onder de instandhoudingsopgave vallen de maatregelen die we nemen om onze assets optimaal in te kunnen zetten voor de opgave Waterketen.
We investeren tijdig in de modernisering van onze assets. Zo zorgen we ervoor dat we ze effectief kunnen blijven inzetten. Door onze rwzi's samen te voegen en te moderniseren, kunnen we het beheer en onderhoud van de installaties beter en efficiënter uitvoeren. Wanneer kansen zich voordoen onderzoeken we waar deze liggen en wat de bijdrage aan doelmatigheidsverbeteringen is.
Veiligheid is een belangrijk onderdeel van het dagelijks werk. Bij de zuivering komen biologische en chemische stoffen vrij. Daarom gelden op onze zuiveringsinstallaties strikte veiligheidseisen. Er is specifieke aandacht voor gasveiligheid op locaties waar we door vergisting biogas winnen.
Het zuiveringsproces is grotendeels geautomatiseerd. Naast fysieke veiligheid is daarom ook cybersecurity een belangrijk thema voor ons. Hierover zijn in 2018 landelijke afspraken gemaakt binnen het bestuursakkoord water (BAW). In de daaropvolgende jaren hebben we diverse maatregelen genomen om het aantal kwetsbare onderdelen in het proces te verminderen. Hier zijn we in 2022 mee door gegaan. Ook verbeteren we de fysieke beveiliging van vitale onderdelen van onze infrastructuur. En we bekijken mogelijkheden om een aantal zuiveringen in te zetten voor flexibeler werken en vergaderen. Dit in het kader van ‘Anders Werken’.
We willen onze zuiveringstaak nu én in de toekomst goed blijven uitvoeren. Ook willen we blijven voldoen aan onze afspraken met gemeenten over de afname van de afgesproken hoeveelheid afvalwater uit het gemeentelijk rioolstelsel. Voor dit alles is een goed functionerende infrastructuur nodig. Hiervoor voeren we jaarlijks beheer en onderhoud uit. Ook blijven we investeren in onze assets.
We geven invulling aan de bezuinigingstaakstelling binnen de waterketenbudgetten. Vanuit Assetbeheer verbeteren we onze beheer- en onderhoudsprocessen. Zo voorkomen we grote verschuiving van de risicoprofielen binnen het assetmanagement. In de praktijk betekent dit dat de kans op falen van onderdelen in de waterketen eerst toeneemt. Dat geldt ook voor de kans op het overschrijden van beheer- en onderhoudskosten.
Veel van de transportstelsels zijn in de jaren ’80 aangelegd en naderen het einde van de levensduur. Dit vraagt op de korte tot middellange termijn een grote vervangingsoperatie. De afgelopen jaren zijn op basis van verschillende afwegingscriteria (ligging, materiaal, leeftijd, enzovoort) de meest risicovolle persleidingen in kaart gebracht. Ook is een meerjarig investeringsprogramma opgesteld om deze risico’s terug te brengen naar een aanvaardbaar niveau.
Via de riolering zamelen gemeenten stedelijk afvalwater in. Dit ingezamelde afvalwater nemen we daarna van hen over. Het overnamepunt is in veel gevallen een rioolgemaal van het waterschap. Dit afvalwater transporteren wij naar één van onze 27 zuiveringsinstallaties. Hiervoor hebben wij een transportstelsel tot onze beschikking, bestaande uit 275 rioolgemalen en 826 kilometer aan persleidingen. Een aantal gemeenten leveren afvalwater direct aan op de zuiveringsinstallatie van het waterschap.
De totale hoeveelheid afvalwater over alle zuiveringen is de afgelopen jaren stabiel gebleven. Op de rwzi’s in Leeuwarden en Heerenveen zien we een lichte groei. Op rwzi Leeuwarden vanwege woning-uitbreiding en op rwzi Heerenveen vanwege groei van bedrijfsmatige lozingen. Dit ligt in lijn met de demografische, maatschappelijke en economische ontwikkelingen in ons beheergebied. Ook regenwater komt in het rioolstelsel terecht. Daardoor zien we een verschil in het aanbod van afvalwater tussen droge en natte jaren. Wij zorgen, in afstemming met gemeenten, dat ons transportstelsel voldoende capaciteit heeft om de komende jaren het afvalwater vanuit het gemeentelijk rioleringsstelsel te kunnen verwerken. Door lokale groei in volume kunnen investeringen op rwzi’s nodig zijn. Dit willen we zoveel mogelijk voorkomen. Daarom overleggen we met gemeenten, bijvoorbeeld over afkoppeling van regenwater. Zo doen we met de gemeente Smallingerland onderzoek naar water dat niet in de riolering thuishoort. we zien hier bijvoorbeeld dat er oppervlaktewater in het vuilwaterriool kan stromen.
In het verleden hebben gemeenten veel riolering als een gemengd rioolstelsel aangelegd. Vooral in stedelijk gebied wilde men regenwater zo snel mogelijk afvoeren via een riool. Het makkelijkste was om hiervoor het vuilwaterriool te gebruiken. Decennia lang zagen we de rioleringsbuizen groter worden in diameter om de afvoer te kunnen garanderen. Sinds de jaren'90 veranderde het inzicht er werd, vooral in nieuwbouwwijken, steeds vaker een gescheiden riool aangelegd. Regenwater en afvalwater wordt dan gescheiden afgevoerd. Langzamerhand zien we dat bij herstructurering van woonwijken en bedrijventerrein het riool wordt omgebouwd van gemengd naar gescheiden. Dit is een (zeer) positieve ontwikkeling. Gemeenten zien in dat (relatief) schoon regenwater van het afvalwater gescheiden moet worden, waarbij het de voorkeur heeft om het regenwater op perceelniveau te verwerken door het (oppervlakkig) te infiltreren of door het lokaal te bergen.
Voor het zuiveren van afvalwater hebben we 27 eigen rwzi’s. We spannen ons dagelijks in om voldoende capaciteit (hydraulische en biologische belasting) voor zuivering beschikbaar te hebben. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat het gezuiverde afvalwater aan de wettelijke eisen voldoet. En het moet voldoen aan onze eigen doelstellingen uit de Beleids- en Beheernota Zuiveren van 2019 om de emissie van stikstof en fosfaat terug te dringen.
In 2020 en in het bijzonder in 2021 was de aanvoer toegenomen ten opzichte van de voorgaande jaren. In 2022 is de hoeveelheid weer gedaald tot normale hoeveelheden. De tijdelijke toename tijdens de Covid pandemie is niet duidelijk te verklaren.
Grote industriële klanten zijn bedrijven die afvalwater op onze zuivering lozen en meer dan 5% van de belasting van de betreffende zuivering bepalen. Op dit moment zijn er acht industriële klanten die aan dit criterium voldoen. De meeste van deze klanten zijn zuivelbedrijven. Deze bedrijven bepalen voor 8% onze inkomsten op de zuiveringsheffing.
De kwaliteit van het oppervlaktewater mag niet verslechteren door lozing van gezuiverd water. Daarom zoeken we continu naar mogelijkheden om de kwaliteit van het gezuiverde afvalwater te verbeteren. Zo leveren we een bijdrage aan het bereiken van waterkwaliteitsdoelen.
Doel van ons waterbeheerplan 2016-2021, en ook van het nieuwe waterbeheerprogramma, is dat de grote wateren in het beheergebied in 2027 in een goede chemische en ecologische toestand zijn. Onze rwzi's lozen op grote wateren en hebben dus een effect op de chemische en ecologische toestand van het water. Ze bepalen daarmee ook of we de doelstelling in 2027 kunnen halen.
Met het zuiveren van afvalwater richtten we ons de afgelopen jaren op het terugdringen van de emissies van stikstof en fosfaat (nutriënten) naar het oppervlaktewater. Voor het realiseren van de doelstellingen van de Europese Kaderrichtlijn Water is een verdere vermindering van de emissies in ons beheergebied nodig. We bekijken waar we met de lozingen vanuit de rwzi’s hieraan kunnen bijdragen.
Er is steeds meer aandacht voor microverontreinigingen in het afvalwater. Het gaat hierbij om micro-plastics, resten van medicijnen, drugs en andere opkomende chemische stoffen die voorkomen in het rioolwater. Wij willen voorkomen dat dit soort probleemstoffen in het oppervlaktewater terecht komen. Daarom onderzoeken we de mogelijkheden om de emissie van deze stoffen te verminderen. Zo doen we onderzoek naar de effecten van medicijnresten op het waterleven. Samen met bijvoorbeeld gemeenten en organisaties in de zorg nemen we maatregelen bij de bron van de verontreiniging. In sommige gevallen zijn wij afhankelijk van Europees beleid.
Om de ernst van de problemen met ‘nieuwe’ stoffen te duiden, is er meer inzicht nodig in de effecten van deze stoffen op het oppervlaktewater. Met onze monitoringsgegevens en resultaten van onderzoek naar de effecten van medicijnresten op het waterleven dragen we bij aan de 61 kennisontwikkeling op dit gebied. Wij willen de emissie van microverontreinigingen naar het oppervlaktewater zoveel mogelijk terugdringen via maatregelen die aan de bron van de verontreiniging worden genomen. Dit vraagt om een goede samenwerking met partners als gemeenten en zorgsector. In sommige gevallen zijn wij afhankelijk van Europees beleid.
Sinds het uitbreken van het coronavirus begin 2020 doen we mee aan een onderzoeksprogramma van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en de Unie van Waterschappen (UvW). In 2021 hebben we met genoemde partijen een overeenkomst gesloten om dagelijks de influenten van alle zuiveringslocaties te bemonsteren. Dit voor de periode van drie jaar met een optie voor twee extra jaren. Het RIVM haalt dagelijks de genomen watermonsters op en analyseert deze op de aanwezigheid van genetisch materiaal van het Covid-19-virus. De resultaten moeten een beeld geven van de regionale besmettingsgraad van het virus. De resultaten worden opgenomen in het landelijk corona dashboard.
Bij het zuiveren van afvalwater ontstaat een hoeveelheid slib ('surplus slib') die we niet meer kunnen gebruiken in het zuiveringsproces en apart verwerken. Dit slib wordt op iedere zuiveringsinstallatie ingedikt en periodiek afgevoerd naar onze centrale slibontwateringsinstallatie (SOI) in Heerenveen. Hier ontwateren we het slib mechanisch tot een 'slibkoek'. Deze slibkoek voeren we per vrachtwagen af naar Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) BV in Moerdijk. Hier wordt het slib verbrand. Met SNB hebben we een verwerkingscontract dat eind 2026 afloopt.
De Unie van Waterschappen heeft in 2021 het robuust plan slibeindverwerking vastgesteld. Hierin is op nationaal niveau een strategie bepaald om in calamiteitensituaties gezamenlijk opslagcapaciteit te realiseren voor slib. Elk waterschap draagt jaarlijks bij aan deze voorziening. Deze afspraak loopt per eind 2024 af.
In oktober 2020 heeft het algemeen bestuur op basis van een plan van aanpak opdracht gegeven de eerder uitgevoerde slibstrategie te herijken. De herijking is inmiddels uitgevoerd en in september 2021 is hierover besloten. Er ligt een programmatische aanpak, waarbij projectonderdelen zijn losgekoppeld in verschillende fasen. De projectnaam is gewijzigd in 'Optimalisatie Slibketen', met hieronder twee fasen.
Fase 1: het realiseren van de noodzakelijke vervangingsinvesteringen op Leeuwarden en Heerenveen.
Fase 2: de uitvoering van de maatregelen naar aanleiding van de vastgestelde slibstrategiestudie.
Voor fase 1 zijn de uitvoeringskredieten door het algemeen bestuur verstrekt. De slibstrategie wordt stapsgewijs uitgevoerd, waarbij steeds beslismomenten zijn ingebouwd voor het bestuur.
Onze klimaatdoelstelling is om de uitstoot van CO2 terug te brengen naar nul in 2030 en energieneutraal te zijn in 2025. De uitstoot van lachgas en methaan wordt geschat op ongeveer 40% van onze totale bijdrage aan de klimaatvoetafdruk. Deze gassen komen vrij bij het zuiveringsproces en de slibverwerking. Ook vindt ongeveer 70% van het elektriciteitsverbruik plaats bij de assets van de waterketen. Een groot deel van de duurzaamheidsopgave van Wetterskip Fryslân zal daarom liggen bij de opgave Waterketen. Met de uitvoering van de slibstrategie verwachten we een grote bijdrage te leveren in de duurzaamheidsopgave, hetzij in de slibeindverwerking, hetzij in de eigen slibketen.
De klimaatvoetafdruk van de waterketen wordt bepaald door:
Het zuiveren van afvalwater zorgt direct en indirect voor een grote bijdrage aan de klimaatvoetafdruk van onze organisatie. Wij willen in 2025 honderd procent van onze energiebehoefte duurzaam opwekken en in 2030 klimaatneutraal zijn. Vanuit de waterketen dragen we hieraan bij.
Project zonnepanelen op rwzi’s
Door het plaatsen van zonnepanelen op een groot aantal rwzi's wekken we nu 17% van onze jaarlijkse energiebehoefte duurzaam op. Zo verminderen we de fossiele CO2-emissie.
Het Rijk heeft in het Deltaprogramma Ruimtelijk Adaptatie 13 vitale en kwetsbare functies benoemd. Hierbij gaat het niet alleen om de risico's bij overstroming, maar ook de risico's als gevolg van wateroverlast, droogte en hitte. Waterschappen zijn daarbij verantwoordelijk voor twee kwetsbare functies:
Thema: klimaatadaptatie
Gemeenten zijn niet meer verplicht om gemeentelijke rioleringsplannen (en in het verlengde hiervan basisrioleringsplannen) op te stellen. Hierdoor hebben wij niet altijd goed zicht op de uitbreidingen en aanpassingen in het gemeentelijk rioleringsstelsel. En daarmee ook niet op de omvang van de afnameverplichting van het waterschap voor het gemeentelijk afvalwater. Dit vraagt om een betere en structurele afstemming. Ook zijn er kansen om het stedelijk watersysteem (afvalwater, oppervlaktewater, grondwater) meer integraal te beschouwen en verder te optimaliseren. We kijken hierbij naar de meerwaarde van de vorming van waterteams (beleidsteams) per (cluster) van gemeente(n). Ook in de waterketen kunnen we bijdragen aan het zoveel mogelijk voorkomen van de negatieve gevolgen van klimaatverandering. Minder regen in het riool opvangen is een eerdergenoemde maatregel. Er liggen kansen om het stedelijk watersysteem te verbeteren. Hiermee bedoelen we de berging, aan- en afvoer functie maar ook de verbetering van de waterkwaliteit. Daarnaast kunnen deze maatregelen een gunstig effect hebben op het verminderen van hittestress in bebouwd gebied, het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en daarmee de leefbaarheid in het algemeen. Als er sprake is van meerwaarde, leggen we afspraken met gemeenten vast in waterakkoorden.
Waterschappen beschouwen het afvalwater steeds meer als een bron van duurzame energie en grondstoffen in plaats van als afval. Het ‘verwaarden’ van reststromen speelt een steeds belangrijker rol in de overgang naar een circulaire economie. Wij blijven ons de komende jaren inzetten op het ontwikkelen en het gebruik van hernieuwde grondstoffen en ‘biobased’ producten. Binnen de netwerkorganisatie energie- en grondstoffenfabriek onderzoeken we samen met andere waterschappen de mogelijkheden om grondstoffen terug te winnen. Samen met de markt zetten we stappen in de doorontwikkeling van producten voor hergebruik. De landelijk ‘koplopersgroepen’ van waterschappen sluiten ketens voor verschillende grondstoffen en zorgen zo voor een versnelling.
Bioplastics en cellulose
We richten ons de komende jaren op het terugwinnen van bioplastics (PHA) uit afvalwater. Hiervoor hebben we ons aangesloten bij deze landelijke koplopersgroep. In 2021 is gestart met de bouw van een demonstratie-installatie bij HVC in Dordrecht. De uitvoering ligt bij de projectgroep PHA2USE. Sinds maart 2022 is de installatie operationeel. Wij hebben hiervoor € 500.000 gereserveerd. In het innovatiebudget is de komende jaren rekening gehouden met deze uitgave.
Voor het terugwinnen van cellulose hebben we onderzoeken gedaan naar de mogelijkheden om een zeefinstallatie te plaatsen op één van onze rioolwaterzuiveringen. Tot dit moment heeft dit nog niet geleid tot kansen. Onze betrokkenheid bij de koplopersgroep beperkt zich tot agendalid.
Fosfaat
Sinds 2017 gaat ons zuiveringsslib naar eindverwerker SNB in Moerdijk. In 2021 is het contract met vijf jaar verlengd. Slib of producten uit slib en afvalwater verwachten we in de toekomst elders nuttig toe te passen. SNB werkt samen met ICL in Amsterdam om het fosfaat vergaand terug te winnen uit de verbrandingsassen. Als dit succesvol verloopt kan tot 90% van het fosfaat uit het Friese slib worden teruggewonnen. In het pilottraject ‘Waterschoon in Sneek’ winnen we al fosfaat als struviet terug.
Met name de twee innovatiethema’s 'Duurzaamheid en Kringlopen' en 'Optimalisatie zuiveringen' zijn belangrijk voor de waterketen. In de afgelopen jaren is van het innovatiebudget gebruik gemaakt om innovaties in de waterketen een stap verder te brengen.
Demosite Leeuwarden
De demosite van onze rwzi in Leeuwarden leent zich uitstekend om de link te maken tussen innovatie en educatie. Veel studenten watertechnologie van de Watercampus in Leeuwarden hebben een stage afgerond bij de bedrijven die onderzoek hebben gedaan op de demosite. Om de demosite nog meer in te zetten als opleidingslocatie voor studenten, hebben we in 2021 onderzocht of er een grotere rol mogelijk is voor het Centre of Expertise Watertechnology (CEW). De demosite is echter aan een opknapbeurt toe. Als er voldoende gezamenlijke draagkracht is om door te gaan, leggen we in 2022 een voorstel aan het bestuur voor om de demosite te renoveren.
Waterschoon Sneek
Wetterskip Fryslân, Elkien, Stowa, gemeente Súdwest-Fryslân en DeSaH bv hebben gezamenlijk een duurzaam en innovatief waterzuiveringssysteem aangelegd in de wijk Noorderhoek in Sneek. Het afvalwater van 232 nieuwbouwwoningen wordt aan de bron gescheiden ingezameld en schoongemaakt in een kleine zuiveringsinstallatie in de wijk. Het project Waterschoon Sneek loopt al sinds 2010. Het project laat zien dat het scheiden van grijs- en zwartwater door vacuümriolering, directe vergisting van het geconcentreerde zwartwater en het terugwinnen van fosfaat goed mogelijk is. Eind 2023 loopt het samenwerkingscontract met onze partners af. Deze partners willen ook na 2023 het onderzoek voortzetten. Omdat het nodig is om onderdelen van de zuiveringsinstallatie te vernieuwen, ligt er een kans om ook stikstof terug te winnen en water te produceren voor hergebruik. We blijven de ontwikkelingen volgen, zodat het bestuur in 2023 een beslissing kan nemen over verlenging of beëindiging van de samenwerking.
| bedragen x € 1.000 | ||||
|---|---|---|---|---|
| Waterketen | Jaarrekening 2022 | Gewijzigde begroting | Oorspronkelijke begroting | Verschil Gewijzigde begroting - Jaarrekening 2022 |
| Waterketen | 42.086 | 42.957 | 42.587 | 871 |
| Eindtotaal | 42.086 | 42.957 | 42.587 | 871 |
Slibafzet € 300.000 voordelig (incidenteel)
De slibaanvoer was relatief gering, met name als gevolg van de droge zomer, waardoor meer slibafbraak in de leidingen plaatsvond. In de bedrijfsvoering van de installatie zijn hogere droge stof percentages bereikt en betere ontwateringsresultaten. Daarnaast hebben we het onderhoud en de reserveonderdelen op de verouderde installatie geminimaliseerd.
Verschuiving over opgaven € 700.000 voordelig (incidenteel)
Bij enkele opgaven komt een afwijking ‘verschuiving over opgaven’ voor. Bij het opstellen van de begroting wordt de capaciteitsinzet op basis van ervaring gealloceerd bij de verschillende activiteiten en programma’s. Daarnaast worden budgetten toegewezen aan opgave bedrijfsvoering waarvan, bij het uitvoeren van de begroting, nog niet duidelijk is waar de kosten terechtkomen (bijvoorbeeld voor de taakstellingen, inzet flexpool, IKB opname, et cetera). Het gevolg is dat de inzet van capaciteit naar de programma’s anders is dan begroot. Er is dan ook sprake van een verschuiving van capaciteit over de verschillende programma’s. Het totaal aan netto personeelslasten wijzigt door deze verschuiving niet.
| bedragen x € 1.000 | |||
| Begroting kredieten per opgave 2022 | Verstrekkingen 2022 | Verschil | |
| Waterketen | € 11.792 | € 8.583 | €3.209 |
Er is € 9,1 miljoen aan kredieten toegekend voor onder andere vervangingsinvesteringen op rwzi Burgum, Bolsward, Heerenveen, de besturing van rioolgemalen en de voorbereiding van vervanging van de persleidingen Vlieland, de Westereen en Buitenpost. De 2e tranche van het investeringskrediet voor RWZI Franeker is niet meer toegekend in 2022, omdat nader onderzoek heeft geleid tot vertraging in de voorbereidingsfase van het project. Het restantkrediet was begroot voor geurmaatregelen op rwzi Burdaard waarvoor nog onderhandelingen met de gemeente lopen.